Məmmədhəsən Hacınski

Məmmədhəsən Cəfərqulu oğlu Hacınski (3 mart 1875 — 9 fevral 1931) — Azərbaycan dövlət və siyasi xadimi, Azərbaycan Demokratik Respublikasının hökumətində daxili işlər (28 may 1918 — 6 oktyabr 1918), maliyyə (1918) və xarici işlər naziri (22 dekabr 1919 — 15 fevral 1920) vəzifələrində çalışmışdı.

Məmmədhəsən Hacınski
Məmmədhəsən Cəfərqulu oğlu Hacınski
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 1-ci Xarici İşlər naziri 28 may 1918 — 6 oktyabr 1918
Sələfi	vəzifə təsis edilib
Xələfi	Əlimərdan bəy Topçubaşov
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Maliyyə naziri 6 oktyabr 1918 — 26 dekabr 1918
Sələfi	Əbdüləli bəy Əmircanov
Xələfi	İvan Protasov
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 5-ci Daxili İşlər Naziri 24 dekabr 1919 — 18 fevral 1920
Sələfi	Xəlil bəy Xasməmmədov
Xələfi	Mustafa bəy Vəkilov
Şəxsi məlumatlar
Partiya	1) Müsavat (1911-1920) 2) Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyası (1920-ci ildən)
Təhsili	Peterburq Texnoloji İnstitutu
Doğum tarixi	3 mart 1875
Doğum yeri	Bakı, Bakı quberniyası, Rusiya İmperiyası
Vəfat tarixi	9 fevral 1931 (55 yaşında)
Vəfat yeri	Tiflis, Gürcüstan SSR, SSRİ
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

İlk illəri

Məmmədhəsən Cəfərqulu oğlu Hacınski 1875-ci il martın 3-də Bakıda anadan olmuşdur. O, Bakı realnı məktəbini, 1902-ci ildə isə Peterburq Texnoloji İnstitutunu bitirmişdir. Bir müddət Şəmsi Əsədullayevin Moskvadakı neftayırma zavodunda mühəndis işləmişdir. 1908-ci ildə Bakıya qayıdaraq, tikinti işlərində, müəllifi Nikolay fon der Nonne olan baş şəhərsalma planı təkmilləşdirilməsində iştirak etdi. 1912-ci ildə Hacınskinin redaktəsi ilə Bakı küçələrinin nəcibləşdirməsi barədə kitab nəşr olunur. 1913-cü ildə Bakı şəhər idarəsinə rəhbərlik edirdi. O, Şirvanşahlar Sarayına xüsusi diqqət yetirirdi, sarayın bərpası və qorunması haqqında tez-tez təkliflər irəli sürürdü. Hacınskinin təşəbbüsü ilə Ömər Abuyev və Zivər bəy Əhmədbəyov sarayın gələcək bərpası üçün elmi-tədqiqat işləri aparmışdılar. 1902—1917-də Bakı şəhər Dumasının üzvü olmuşdur. Hümmət və müsəlmanlar arasında savadlılığı yayan "Nəşri-maarif" cəmiyyətinin yaradıcılarından biri idi, "Nicat" müsəlman maarif cəmiyyəti və Qafqaz Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin Mərkəzi Komitəsinin rəhbərliyində çalışmışdı. Müsavatın ilk üzvlərindən biri idi. 1917-ci ildə Bakıda keçirilən Qafqaz Müsəlmanlarının Qurultayını açıq elan edib, fəal iştirak etmişdi. Həmin ilin mayında müsəlmanlarının Moskva qurultayında da bacarıqla iştirak etmişdir. 

Hacınskinin ilk zəfərləri və diplomatik nailiyyətləri

Zaqafqaziya komissarlığının ticarət və sənaye komissarının müavini vəzifəsində işləmişdir. Musavatçı kimi Zaqafqaziya Seyminin üzvü olur. Osmanlı imperiyası ilə danışıqlar aparan nümayəndə heyətinin üzvü idi. Trabzon konfransında iştirak edərkən, Seymin danışıqların dayandırılması qərarını şikayət edib, bunu sülhün pozulması cəhdi kimi qiymətləndirmişdi və bunu tarixdə görünməmiş təxribat adlandırmışdı. Hacınskinin məsləhəti ilə, Akaki Çxenkeli danışıqları kəsmədi. Hacınski də daxil olmaqla, nümayəndə heyətinin bir neçə üzvü Trabzonda qaldı. Hacınski Ənvər paşa ilə söhbətdə Osmanlı imperiyasının Cənubi Qafqazda apardığı siyasəti təhlil etmişdir. Hacınskinin sayəsində Osmanlı imperiyası sülh təşəbbüsü ilə çıxış etməyə başladı.ZDFR dövründə Hacınski ticarət və sənaye naziri idi.

Məmmədhəsən Hacınski

Batum konfransında Məhəmməd Əmin Rəsulzadə ilə birlikdə Azərbaycan Demokratik Respublikasını təmsil edən Zaqafqaziya Seyminin altı əsas nümayəndələrindən biri idi. İstiqlal Bəyannaməsini qəbul etmiş Milli Şuranın 26 üzvündən biri olmuşdu, AXC-nin ilk xarici işlər naziri təyin edilmişdi. Rəsulzadə ilə yanaşı Batum müqaviləsini Hacınski də imzalamışdır. 1918-ci il iyunun 14-də Hacınski Gürcüstan hökumətindən Borçalı qəzasından qoşunlarını dərhal çıxarılmasını tələb edib, etiraz notası göndərmişdi. Hacınski Gürcüstan və Ermənistan hökumətlərinə Cənubi Qafqaz respublikalarının sərhədlərinin dəqiqləşdirilməsi üçün birgə komissiyanın yaradılmasını təklif etmişdi. Hacınski ikinci hökumət kabinetində xarici işlər naziri vəzifəsini tuturdu. 1918-ci il oktyabrın 6-da Hacınski maliyyə naziri vəzifəsinə təyin alır. 1918-ci il noyabrın 28-də o, Dağlılar Respublikası ilə müqavilə bağlayır, müqaviləyə əsasən, AXC Dağlılar Respublikasına 10 milyon rubl məbləğində faizsiz kredit verir. Üçüncü hökumət kabinetində Hacınski dövlət qurumlarının nəzarət işləri ilə məşğul olur, parlamentin deputatı seçilir. O, Paris konfransında Topçubaşov rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin tərkibində idi, konfrans iştirakçılarına azərbaycanlıların müstəqillik uğrunda mübarizə, ağır iqtisadi vəziyyət və AXC-nin zəngin neft yataqları haqqında məlumat vermişdir.

Hacınski Topçubaşov ilə birgə ABŞ vətəndaşı M. Robinovu Azərbaycan nümayəndə heyətinin maliyyə məsləhətçisinin vəzifəsinə təyin edilməsi barədə əmri imzalamışdı. Hacınski Parisdə Dağlılar Respublikası ilə imzalanmış ikitərəfli müqavilənin müəllifi idi. Konfransdan Bakıya qayıtdıqdan sonra o, Ermənistanla sülh müqaviləsinin imzalanması üçün Nəsib bəy Yusifbəyli ilə birlikdə Tiflisə gedir. Dövlət Müdafiə Komitəsinin əmri ilə Hacınski Fətəli xan Xoyski və Məmmədrza ağa Vəkilovla birlikdə Azərbaycanı Azərbaycan-Ermənistan konfransında təmsil edən nümayəndə heyətinin işində iştirak edir. Hacınski konfrans çıxışında bildirmişdi ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında sülhə əsas maneə sonuncunun ərazi iddiaları olmasıdı.

Ömrünün sonu

Məmməd Həsən Hacınski istintaq zamanı

Müsavatın ikinci qurultayında Məmməd Həsən Hacınski partiyanın siyasət komissiyasına və MK-nə yenidən seçilmişdir. 1919-cu il dekabrın 24-də hökumətin yeni kabinetində daxili işlər naziri vəzifəsi Yusufbəylidən Hacınskiyə verildi. 1920-ci il fevralın 18-də o, ticarət, sənaye və ərzaq naziri təyin olunur. Hökumət kabinetinin istefasını qəbul etdikdən sonra Parlament 1920-ci il martın 30-da Hacınskiyə hökumətin formalaşdırılmasını tapşırdı. Hacınski partiyalarla danışıqlar aparıb, bolşeviklərə nazir portfellərini təklif etsə də, onlardan imtina cavabını aldı. Aprelin 22-də Hacınski, parlamentin müvəqqəti spikeri Məmməd Yusif Cəfərova hökumətin formalaşdırılması mümkün olmadığını haqda məlumat verdi. Elə həmin gün Hacınski Müsavatı tərk edir və Azərbaycan Kommunist Partiyasının üzvü olur. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində siyasi böhran dərinləşirdi. Bolşeviklər hakimiyyətə gəldikdən sonra Hacınski Azərbaycan şəhərlərinin abadlaşdırılması ilə məşğul olur. 1930-cu il dekabrın 3-də Lavrenti Beriyanın əmri ilə Məmməd Həsən Hacınski həbs edilir. Həbsxanada Hacınski vərəmə yolxulur. İstintaq sənədlərinə görə, Hacınski işgəncələrə dözməyərək 1931-ci il fevralın 9-da intihar edir, digər ehtimala görə, 1931-ci il martın 8-də Tiflis həbsxanasında vəhşicəsinə qətlə yetirilir.

Tbilisinin botanika bağının ərazisində yerləşən müsəlman qəbiristanlığında dəfn olunub.

Mənbə

• Elşad Qoca "Sibir dərsi" — Bakı
• M. Qasımlı; E. Hüseynova  Azərbaycanın xarici işlər nazirləri — Bakı
• Zaqafqaziya Seymin müsəlman fraksiyası və Zaqafqaziya Mərkəzi Müsəlman Şurası iclaslarının protokolları 1918-ci il — Bakı, 2006
• Cəmil Həsənli Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Xarici Siyasəti — Bakı, 2009
• Dadaşov Aydın Ərşad oğlu Məhəmməd Həsən Hacınski — Bakı, 2004

Ədəbiyyat

• Tadeuş Svitoxovski, Brian C. Collins Historical dictionary of Azerbaijan. — USA: Scarecrow Press, 1999. — səh. 58-59. — 145 səh. — ISBN 0810835509

Orijinal mətn  (ing.)  

HAJINSKI, MAMMAD HASAN (1875-1931). An engineer by training and one of the founding members of the Himmat Party in 1904. Hajinski was also coeditor of the leftist weekly Takammul (Perfection) that appeared in the years 1907-1907. Following the February 1917 Russian Revolution, Hajinski became the head of the executive committee of the Council of Muslim Public Associations. He was part of the Azeri component of the Transcaucasian delegation of the Trebizond Peace Talks in March 1918, and again at the Batum Peace Conference in May 1918. Following Azerbaijan's declaration of independence from Russia in May 1918, Hajinski became the minister of the interior for the Azerbaijani Democratic Republic. His attempts to preserve Azerbaijan's independence by placating the Bolsheviks led to his dismissal from that post in 1920 and his reassignment as the minister of commerce and industry. The resignation of Nasib bey Yusufbeyli's government in April 1920, gave Hajinksi the opportunity to form a cabinet more acceptable to Moscow and thus avert a Red Army invasion of Azerbaijan. However, his efforts were too late, and on April 28, 1920, the Democratic Republic was overthrown by the Bolsheviks.