İvan Andreyeviç Krılov (rus. Ива́н Андре́евич Крыло́в; 2 (13) fevral 1769[1][2][…], Moskva[1][3][…] – 9 (21) noyabr 1844[1][2][…], Sankt-Peterburq[1][2][…]) — rus yazıçısı, təmsilçi, jurnalist,[4]satirik və maarifləndirici jurnalların naşiri[5]. O, "Qarğa və tülkü", "İynəcə və qarışqa", "Qu quşu, xərçəng və pike" kimi təmsillərin müəllifi kimi tanınır. Krılovun təmsillərindən bir çox ifadələr frazeoloji birləşmələrə çevrilmiş, mənalı, hakimanə cümlə və fikirləri artıq atalar sözü kimi rus dilinə daxil olmuşdur[6][7].
| İvan Krılov | |
|---|---|
| rus. Ива́н Андре́евич Крыло́в | |
 | |
| Təxəllüsü | Navi Volyrk |
| Doğum tarixi | 2 (13) fevral 1769[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 9 (21) noyabr 1844[1][2][…] (75 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | ağciyər iltihabı |
| Dəfn yeri |
|
| Fəaliyyəti | dilçi, şair, yazıçı, jurnalist, təmsil yazıçısı, dramaturq, naşir, tərcüməçi, uşaq ədəbiyyatı yazıçısı, dramaturq |
| Fəaliyyət illəri | 1786–1843 |
| Əsərlərinin dili | rus dili |
| Janrlar | təmsil, teatr pyesi, poeziya, nəsr |
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları |
   |
 |
|
 İvan Krılov Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
redaktəİvan Andreyeviç Krılov 1768-ci il fevralın 13-də Moskva şəhərində, kasıb zabit ailəsində anadan olmuşdur[8]. Puqaçov üsyanı zamanı Krılovun atası Yaitsk qalasında ordu kapitanı kimi xidmət edib. Həyat yoldaşı Mariya Alekseevna və kiçik oğlu İvan Orenburqa göndərildi, lakin orada tezliklə mühasirəyə alındı. Şəhəri ələ keçirən üsyançılar heç vaxt qalanı ala bilmədilər. Yoldaşı və oğlu Puqaçovun asmağa məhkum olunanların siyahılarında idilər. Və bu səbəbdən onlar gizlənməli oldular. Mühasirəyə alınmış Orenburqda aclıq hökm sürürdü. Bu, Krılovda silinməz izlər qoydu və bu, erkən uşaqlıqda yaşadığının psixoloji travmaların nəticələri (sonrakı terminologiyaya görə, bu, "blokada sindromu" adlanırdı) sonrakı həyatı boyu özünü hiss etdirirdi. Puqaçov üsyanını sakitləşdirməkdə cəsarət göstərdiyinə baxmayaraq, İvan Krılovun atası heç bir mükafat və ya titul almadı. Təqaüdə çıxandan sonra o, dövlət qulluğuna başladı, həyat yoldaşı və iki oğlu İvan və Lev ilə birlikdə Tverə köçdü. Qurum sədri vəzifəsi o qədər də gəlir gətirmədiyindən, ailə çox kasıb yaşayırdı. Buna görə də səkkiz yaşlı İvan rayon məhkəməsində katib işləməyə başladı[9]. 1778-ci ildə atası öldü, ana və uşaqların maddi vəziyyəti daha da pisləşdi. İvan oxumağı və yazmağı Tver xeyriçiləri N. və P. Lvovun evində öyrəndi; onlar Krılova öz uşaqlarına verdikləri fransızca dərslərində iştirak etməyə icazə verdilər. Atasının əvvəllər işlədiyi Tver əyalət məhkəməsində abunəçi kimi xidmət edərək, ailəsini dolandırmaqda çox çətinliklər çəkirdi. Beş ildən sonra anası və qardaşı, ilə birlikdə Sankt-Peterburqa gedib, anası üçün təqaüd almaq və böyük qardaşıni işə düzəltməyə çalışır. İvan yeni vəzifə aldı o, Xəzinədarlıq Palatasında məmur vəzifəsinə qəbul edildi. Gənc Krılov, heç bir sistemli təhsil almadan, israrla özünütəhsillə məşqul olurdu. Çox oxuyurdu və müxtəlif alətlərdə ifa etməyi öyrənirdi. 15 yaşında o, əyalət mülkədarlarının adətlərini təsvir edən "Qəhvəxana" adlı qısa komik opera yazdı və onun üçün hazırcavab kupletlər bəstələdi. Bu erkən əsər parlaq, zəngin dili ilə diqqəti cəlb edirdi. Yaşadığı yoxsulluq həyata görə adi insanların həyatı və adət-ənənələri ilə yaxından tanış idi ki, bu da onun gələcək işində çox faydalı olardı. İvan Krılovun Sankt-Peterburqa köçməsi şəhərdə ictimai teatrın yaranması ilə eyni vaxta düşür. Sənətə aludə olan gənc dərhal oraya baş çəkib və sənətçilərin bir neçəsi ilə tanış olub. Ancaq yeni dövlət qulluğunda ciddi karyera qurmaq perspektivi ona heç də xoş gəlmədi. Buna görə də 18 yaşlı oğlan istefa verib ədəbi fəaliyyətə başlayıb. Əvvəlcə bu sahədə uğur qazana bilmədi. Klassikləri təqlid edərək yazdığı "Filomela" faciəsində istedadın, azad düşüncənin bir neçə nüsxəsi var idi, amma ədəbi baxımdan bu, orta səviyyəli əsərdən başqa bir şey deyildi. Bununla belə, gənc yazıçı dayanmaq fikrində deyildi, faciənin ardınca bir neçə komediya yazdı: "Quduz ailə", "Dəcəllər", "Yazıçı dəhlizdə" və s. Fransız dilini mükəmməl bilən Krılov Sankt-Peterburqda ingilis, alman və italyan dillərinə yiyələnib. O, Avropa ədəbiyyatının ən yenilərini oxuyur, dünya fəlsəfəsi, tarixi və antik ədəbiyyatla maraqlanırdı. Daha sonra Homeri tərcümə etmək üçün qədim yunan dilini öyrəndi. Onun riyaziyyat fənninə qeyri-adi istedadı var idi, gözəl rəsm çəkir və musiqi ifa edirdi. 1791-ci ildə 22 yaşında İvan Krılov Bryansk rayonunun keşişinin qızı Annaya aşiq olur. Qız onun hisslərinə qarşılıq verdi. Lakin Annanın qohumları bu evliliyə qarşı çıxıblar. Onlar M. V. Lomonosovun uzaq qohumları idilər. Zəngin idilər və buna görə də qızını kasıb şairə ərə verməkdən imtina etdilər. Anna o qədər kədərləndi ki, valideynləri nəhayət onu İvan Krılovla evləndirməyə razı oldular və bu barədə Sankt-Peterburqa ona yazdılar. Krılov cavab verdi ki, Bryanska gəlməyə pulu yoxdur və Annanı onun yanına gətirməyi xahiş etdi. Qızların qohumları bu cavabdan inciyib və nikah baş tutmadı. İvan Krılov heç vaxt evli olmayıb. Rəsmi olaraq onun uşağı yox idi. Fabulistin müasirləri iddia edirdilər ki, Krılovun arvadı, evində aşpaz işliyən Fenya olub. Krılov onunla evlənə bilməzdi, çünki cəmiyyət onu qınayırdı. Fenya, Krılovun qeyri-qanuni qızı sayılan Saşa adlı bir qız dünyaya gətirdi. Bunun doğru ola biləcəyini, Feninin ölümündən sonra Alexandranın Krılovun yanında qalması və daha sonra onun hesabına internat məktəbinə oxumağa göndərilməsi sübut edir.
Alexandra evləndikdən sonra I. A. Krylov ona böyük bir cehiz verdi. Şair ölümündən əvvəl bütün əmlakını qızının ərinin adına keçirib. İvan Andreeviç Krılov 9 (21) noyabr 1844-cü ildə vəfat etdi. 13 (25) noyabr 1844-cü ildə Aleksandr Nevski Lavrasının Tixvin qəbiristanlığında dəfn edildi. Dəfn günü Krılovun dostları və tanışları dəvətnamə ilə birlikdə nəşr olunmuş təmsillərin bir nüsxəsini aldılar. Bir çox insanlar səhvən Krılovun həddindən artıq yemək səbəbindən, bağırsaq keçməzliyindən öldüyünə inanırdılar. Lakin əslində onun ölüm səbəbi ikitərəfli pnevmoniya olub.
Yaradıcılığı
redaktəİvan Andreeviç Krılovun ilk nəşri 1786-cı ilin dekabrında Fyodor Tumanskinin nəşr etdiyi "Sıxıntılardan və qayğılardam əlac" jurnalında başlayır[10]. Onun ilk təmsilləri 1788-ci ildə "Səhər saatları" jurnalının səhifələrində imzasız dərc edilmişdir. 1789-cu ildə I. H. Raxmaninovun mətbəəsində Krılov aylıq satirik jurnalı "Ruhların Poçtu" nəşr etdirdi. "Ruhların Poçtu" yalnız 80 abunəçisi olduğu üçün yalnız yanvar-avqust aylarında nəşr olundu,1802-ci ildə ikinci nəşri oldu. Onun jurnal işi hakimiyyətin narazılığına səbəb oldu və imperatriça Krılovu hökumət hesabına xaricə səyahət etməyə dəvət etdi. O da bununla razılaşdı.1806-cı ildə Krılov Moskvaya qayıtdı və fabulist I. I. Dmitriyev ilə dost oldu. Onun məsləhəti ilə o, La Fontenin üç təmsilini fransız dilindən tərcümə etdi: "Palıd və qamış", "Anlayışlı gəlin" və "Qoca və üç gənc". 1806-cı ildə "Moskva Tamaşaçısı" jurnalında ilk üç nağıl dərc olundu. 1809-cu ildə Krılov təmsillərinin ilk ayrıca nəşrini nəşr etdi və bu janrda 23 əsərin yer aldığı bu kiçik kitabı ilə o, rus ədəbiyyatında görkəmli və şərəfli yer qazandı və nağılların sonrakı nəşrləri sayəsində xalq yazıçısına çevrildi. O vaxtdan onun həyatı ardıcıl uğurlar və şərəflər silsiləsi oldu. Mətnləri daim yenilənən və təkmilləşən Krılovun təmsilləri topluları artan tirajlarla çap olunurdu: üç min, altı, on min nüsxə… Kitablar ən yaxşı rəssamların illüstrasiyaları ilə müşayiət olunmağa başladı. Ən böyük naşir və kitab satıcısı Smirdin, böyük bir məbləğ ödəyərək, Krılova nağıllarını nəşr etmək hüququ üçün görünməmiş on illik müqavilə təklif etdi. Bundan sonra Krılov müstəqil şəkildə kitabının 12.000-ci nəşrini buraxdı və bu nəşr uğurla başa çatdı. İvan Andreyeviç Krılov 1786–1788-ci illərdə "Quduz ailə", "Yazıçı dəhlizdə", "Dəcəllər" adlı komediyalarını yazmışdır. Jurnalistlik fəaliyyətinə 1792-ci ildə yazdığı "Qaib" povesti ilə başlamışdır. 1799–1800-cü illərdə Krılovun hökumət əleyhinə yazdığı "Trumf" məzhəkə faciəsi əlyazma şəklində geniş yayılmışdır. Onun 1807-ci ildə yazdığı "Moda dükanı", "Qızlara nəsihət" komediyaları, "İlya Muromets" komik operası şöhrət qazanmışdır. Krılov yaradıcılığı rus təmsilinin zirvəsi səviyyəsinə yüksəlmişdir. O, atalar sözü, nağıl və məsəllərdən məharətlə faydalanmış, rus ədəbi dilinin inkişafında mühüm rol oynamışdır. Ədəbiyyatşünas A. Rumyantsev qeyd etdi ki, V. Trediakovski və Q. Derjavindən cəmi bir neçə onillik sonra işləyərək Krılov ədəbiyyata bugünkü oxucu üçün başa düşülən yeni bir dil, 19-cu əsrin dilini daxil etdi. Qədim və Qərbi Avropa mövzularının götürülməsinə gəlincə, A. Rumyantsev dedi ki, el mövzuları dünya ədəbiyyatında yaxşı tanınır və onların xalq şairinin qələmi altında təfsiri orijinal rənglər qazanır. İvan Turgenev qeyd edirdiki: "Krılovun nağıllarını öyrənmiş bir əcnəbi, bu mövzuda bir çox əsər oxumaqdansa, rus milli xarakteri haqqında daha aydın təsəvvürə sahib olacaq …" dedi. Krılovun təmsilləri xalqın məhəbbətini qazandı , onları müxtəlif təbəqələrdən olan insanlar sitat gətirir və əzbərləyirdilər.
Tərcümələri
redaktəƏsərləri bir sıra dillərə tərcümə olunmuşdur. İ. A. Krılovun təmsillərinin ilk xarici nəşri qraf Qriqori Orlov tərəfindən 1825-ci ildə Parisdə rus, fransız və italyan dillərində iki cilddə nəşr edilmiş, fransız yazıçılarının tərcümə etdiyi 89 təmsili özündə əks etdirən illüstrasiyalı topludur. Krılovun
Azərbaycan dilinə ilk tərcüməçisi 19-cu əsrin 30-cu illərində yazıçının sağlığında "Eşşək və bülbül" nağılını tərcümə edən Abbasqulu Ağa Bakıxanov olmuşdur. Gürcü dilinə 1860-cı ildə tərcümə edilmişdir. Krılovun altmışdan çox təmsili XIX əsrin 80-ci illərində Həsənəliağa Xan Qaradağ tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilmişdir. Nağılları qazax dilinə İbray Altınsarin, Abay Kunanbayev, Əhməd Baytursunov və Spandiyar Kobeyev, özbək dilinə isə Samiq Abdukahhar çeviriblər.
İstinad Siyahısı
redaktə- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Степанов Н. Л. Крылов И. А. // Краткая литературная энциклопедия (rus.). Москва: Советская энциклопедия, 1962. Т. 3.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Русский биографический словарь (rus.). / под ред. А. А. Половцов, Н. П. Чулков, Н. Д. Чечулин, В. В. Мусселиус, М. Г. Курдюмов, Ф. А. Витберг, И. А. Кубасов, С. А. Адрианов, Б. Л. Модзалевский, Е. С. Шумигорский СПб, Москва.
- ↑ 1 2 Энциклопедический словарь (rus.). / под ред. И. Е. Андреевский, К. К. Арсеньев, Ф. Ф. Петрушевский СПб: Брокгауз — Ефрон.
- ↑ "Əlamətdar və tarixi günlər təqvimi" (PDF). 2022-03-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2010-06-11.
- ↑ Краткая литературная энциклопедия (rus). Советская энциклопедия. 1962.
- ↑ İbrahimova, Telli. İvan Andreyeviç Krılov. Təmsillər (az.). Bakı: Şərq-Qərb. 2006. 2–4. ISBN 9789952340716.
- ↑ Румянцев, Андрей Григорьевич. Насмешливый мудрец (rus). Журнальный мир, журнал "Парус". 1 января 2019.
- ↑ Раренко М. Б. И. А. Крылов: издатель, переводчик, баснописец // Литературоведческий журнал. — М., 2019. — № 46. — С. 15—19. Архивировано 25 декабря 2021 года., М. Б. И. А. Крылов: издатель, переводчик, баснописец (rus). Moskva: Литературоведческий журнал. 2019. 15–19.
- ↑ Крылов, Иван Андреевич. Қазақ энциклопедиясы,. Казахстан. 2005. ISBN ISBN 9965-9746-4-0..
- ↑ Буквица. bukvica.org. Лекарство от скуки и забот. Дата обращения: 26 марта 2020.
