Vikipediya:Bilirsinizmi bölməsi/noyabr, 2011-ci il
31 oktyabr - 6 noyabr 2011-ci il
redaktə
- Afrika qitəsi insan cəmiyyətinin beşiyi hesab edilir. Burada ən qədim insanların qalıqları tapılıb.
- Fransa imperatoru I Napoleon həyatı boyu aşağıdakı vəzifələri daşıyıb : Fransa inqilabi ordusunun generalı, Fransa Respublikasının birinci konsulu (9 noyabr 1799 — 20 mart 1804), fransızların imperatoru (18 may 1804 — 11 aprel 1814, 12 mart 1815 — 22 iyun 1815), İtaliya Respublikasının Prezidenti (26 yanvar 1802 — 17 mart 1805), İtaliya kralı (17 mart 1805 — 11 aprel 1814), Reyn İttifaqının protektoru (12 iyul 1806 — 19 oktyabr 1813), İsveçrə Konfederasiyasının mediatoru (19 fevral 1803 — 19 oktyabr 1813), Berqin Böyük Hersoqu (1808—1809).
- Şotlandiya ətrafı okean və dəniz dünyada biloji canlıların ən çox yaşadığı su hövzəsi sayılır, orada 40 min növ var.
- "Pop-musiqi" termininin iki açılışı var : istənilən canlı ifa edilən musiqi və pop-musiqinin özü.
- Ərazisinə görə tarixən mövcud olmuş imperiyalar ərazisinə görə Britaniya, Monqol və Rusiya imperiyaları olub.
- Nigeriyada 421 dil var. Onlardan 410-dan istifadə edilir, 2-sinin daşıyıcısı yoxdur, 9 isə ölü dildir.
- Budda ideyasına görə "Əgər zalımlığı görmürəmsə, eşitmirəmsə və barədə heç nə danışmıramsa, mən ondan qorunuram" (見ざる mi-dzaru), (聞かざる kika-dzaru), (言わざる iva-dzaru) .
- Somali qəpiklərində üç meymun təsvir edilmişdi.
- Qalxan balıqları dünyaya dişi kimi gəlir, ancaq 5 yaşına çatdıqda bir çoxu erkəyə çevrilir.
- Tarakanlar başı kəsildikdən sonra 9 gün yaşaya bilirlər.
- İlbizlər yemək yemədən üç il yata bilirlər.
- Dəvədəlləyi başını arxaya döndərə bilən yeganə həşəratdır.
- Zürafələrin səs telləri yoxdur.
7 noyabr - 13 noyabr 2011-ci il
redaktə
- Müsəlman təqvimi 12 aydan ibarət olaraq 354 gündən ibarətdir. Bu isə günəş (qriqorian təqvimi) təqvimindən 10 və ya 11 gün qısadır. Ona görə də müsəlman bayramları qriqorian təqvimlərinə görə 10-11 gün qabağa çəkilir.
- Makedoniya Respublikası Yunanıstanın təzyiqləri nəticəsində adı BMT-də Keçmiş Yuqoslaviya Makedoniya Respublikası (FYROM) kimi qəbul edilib.
- Hindistanda ən geniş yayılmış dil hindi dilidir və ölkənin rəsmi dillərindən biri sayılır. Biznes və inzibati işlərdə geniş yayılmış ingilis dili "yardımçı dil" sttusundadır. Hindistan Konstitusiyasına görə ölkənin 21 rəsmi dili var. Hinsitanda dillərin 1652 dialekti vardır.
- Yaponiyanın 1868-ci ilədək paytaxtı Kioto (Paytaxtların paytaxtı) şəhəri olmuşdur. Onun adındakı hecaların yerini dəyişdikdə yeni paytaxtın - Tokionun adı alınır.
- "Rekord" sözü latınca recordum sözündəndir ki, tərcüməsi «yadasalınan» deməkdir.
- "Rusiya" (rus.«Россия») adını rəsmi dövlət adı kimi ilk dəfə I Pyotr 1721-ci ildə ölkəni Rusiya imperiyası adlandıranda istifadə etmişdir.
- 2010-cu ilin aprel ayına elmə 118 kimyəvi element məlumdur. Onlardan 94-ü təbiətdə mövcuddur ( bəzilərinin ancaq izləri var), qalan 24-ü nüvə reaksiyaları vasitəsi ilə süni surətdə alınıb. İlk 112 elementin adı daimi, qalanlarının adı hələlik müvəqqətidir.
- Boliviyanın rəsmi adı "Çoxmillətli Boliviya Dövləti"dir.
- 14 iyul 2011-ci il tarixinə, Cənubi Sudanın BMT-yə üzv qəbul edilməsi ilə təşkilatın üzvlərinin sayı 193-ə çatdı .
- Vikipediya ensiklopediyanın adı ingilis texniki termini olan «wiki» (saytın fəaliyyətinin əsasını təşkil edən texnologiya; söz özü havay dilində "tez" deməkdir) və «encyclopedia» (ensiklopediya) sözlərindən yaranıb.
14 noyabr - 16 noyabr 2011-ci il
redaktə
- Elm müasir halda XVI-XVII əsrlərdən formalaşmağa başlayıb. Tarixi inkişafında o texnika və texnologiya çərçivəsindən çıxaraq cəmiyyətin inkişafına ciddi təsi edən faktora çevrildi. XVII əsrdən başlayaraq elmi fəaliyyət hər 10-15 ilə iki dəfə artır (kəşflərin sayı, elmi informasiyalar, elmi işçilərin sayı və s.).
- Mexaniki zəngli saat 1787-ci ildə amerikalı Levi Xatçins ixtira edib.
- Yunanıstanın bir hissəsi vaxtı ilə müsəlman dövləti olub.
- Məşhur holland rəssamı Vinsent van Qoqun bir əsəri Kartof yeyənlər adlanır.
- Qara rəngli dağlaləsini ilk dəfə 1986-cı ildə yetişdirmək mümkün olub.
- Fobiya dayanıqlı şəkildə qorxunun yaranmasıdır. Onun çox sayda mənbələri vardır. Çox qəribə fobiyalar vardır: pelidofobiya — keçəllərdən qorxmaq, alektrofobiya — toyuqlardan qorxmaq, triskaidekafobiya — 13 rəqəmindən qorxmaq, fobofobiya — qorxmaq qorxusu və s.
- Rus şairi Saşa Krasnıy 102 yaşında SSRİ Yazıçılar İttifaqına qəbul edilib. Sonuncu şeirlər kitabını 111 yaşında çap etdirib.
- XVIII əsr ingilis şairi Kristofer Smart daima dua etdiyinə görə ruhi xəstəxanaya yerləşdirilib.
- Titanik gəmisinin komandasının sağ qalmış axırıncı üzvü pis ekoloji şəraitdən vəfat edib.
- Almaniyadakı Hafel çayı üzərində Berlin və Potsdamı birləşdirən körpüdəт sovet və amerika xüsusi xidmət orqanları üç dəfə tutulmuş agentləri dəyişmək üçün istifadə ediblər.
- Məşhur Mona Liza şəklinin tam adı it. Ritratto di Monna Lisa del Giocondo — «Xanım Liza Cakondanın portreti»dir. Йadının ərinin soyadı olan del Giocondo, italyanca «şən, rəqs edən» kimi tərcümə edilir.
17 noyabr - 20 noyabr 2011-ci il
redaktə
- "Forbs" jurnalı onun sahibinin adı ilə adlandırılıb. Onun sağlığında jurnal nəinki şöhrətli olmayıb, hətta xərcini belə ödəyə bilmirmiş.
- Antarktidada buz örtüyünün 4 kilometr dərinliyində Şərq gölü yerləşir.
- Alman hüquqşünası və tərcüməçisi İohann henrix Fridrix Karl Vitte-kiçik (1 iyul 1800 — 6 mart 1883) elm tarixində ən gənc elmlər doktorudur. O doktorluq dissertasiyasını 14 yaşı tamam olmamış müdafiə edib.
- Rusiyanın Yaroslavl şəhərində buraxılan həftəlik «Се́верный край» qəzeti 1905-1909-cu illər ərzində 42 dəfə adını dəyişib.
- Böyük Vətən Müharibəsi illərində Dağıstan əhalisinin vəsaiti hesabına hazırlanmış tank İmam Şamilin adını daşıyırdı.
- 1803-cü ildə ABŞ Luiziananı Fransadan 15 milyon dollara alaraq ərazisini iki dəfə artırır.
- İslandiya qanunlarına görə hakimiyyətdə olan prezident seçkilərdə yeganə namizəd olarsa o seçki keçirilmədən avtomatik olaraq növbəti müddətə dövlət başçısı elan edilir.
- Cənubi Afrika Respublikasının 11 dövlət dili vardır.
- Almaniyanın adı ingilis dilində Germany, alman dilində Deutschland, fransız dilində Allemagne, polyak dilində Niemcy kimi adlanır. Alman dilində isə ölkənin adı Deutschland dır.
21 noyabr - 23 noyabr 2011-ci il
redaktə
- Məşhur yazıçı Ernest Heminquey "Qoca və dəniz" hekayəsinə görə 1954-cü ildə layiq görüldüyü Ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatının təqdim etmə mərasiminə səhhətində problemlərə görə iştirak edə bilməyib.
- Human Rights Watch təşkilatının 1994-cü ilə aid hesabatında ermənilərin Ağdam şəhərini talaması nəticəsində, həmin il şəhərə ruh şəhər statusu verilmişdir.
- Sibir yupiklərinin ana dili olan Sibir yupikcəsi və Aleut xalqının kiçik qismi tərəfindən istifadə edilən Aleut dili yaxın 25 il ərzində ölü dillər siyahısına qoşulacaq.
- Moai heykəllərinin orta ağırlığı 25 tondur. Heykəllərin yerləşdiyi Pasxa adasında heç vaxt kütləvi insan yaşayışı mövcud olmayıb. Sivilizasiyanın mövcud olmadığı adada mindən artıq heykəllin kim tərəfindən, hansı məqsədlə və nə zaman inşa edildiyi bu gündə məlum deyil.
- Rus Amerikasının - ordusu, mərkəzi poçt sistemi və kiçik donanması olmuşdur. Şimal torpaqlarının Amerika Birləşmiş Ştatlarına satılmasından sonra muxtar ərazi 1867-ci ildə ləğv edilmiş 1959-cu ilin 3 yanvar tarixində ərazidə Alyaska ştatı təşkil edilmişdir.
- Nant razılaşmasına qədər Fransada Kalvinizm və Protestantlıq məzhəbindən olanların katoliklər tərəfindən təqib olunması adi hal hesab olunurdu.
- Con Uilks But Amerika Birləşmiş Ştatlarının prezidenti Avraam Linkolnu qətlə yetirdiynə görə dövlət məmurları tərəfindən Merilend ştatı ərazisində yaralı ələ keçirilmiş və yaxınlıqdakı fermanın qəssabxanasında linç edilmişdir.
24 noyabr - 27 noyabr 2011-ci il
redaktə
- Amerika Birləşmiş Ştatlarının 3-cü vitse-prezidenti Aaron Burr 1804-cü ildə Alekansdr Hamiltonla duel mübarizəsi nəticəsində ağır yaralanmışdır. Aaron Burrun dueldə iştirak etməsi səbəbindən Demokratik Respublika partiyası Aaron Burrunun yox, Ceyms Medisonun namizədliyini irəli sürmüş və o seçkidə qalib gəlmişdir.
- Böyük Britaniyanın BP neft şirkəti il ərzində dövlət büdcəsinə 6 milyard funt-sterlinq ($10 milyard) vergi verir.
- Böyük Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyov 1907-ci ildə Bakıda Azərbaycan dilində "Hesab Məsələləri" və "Mətbuatda İstifadə olunan Siyasi, Hüquqi, İqtisadi və Əsgəri Sözlərin Türki-Rusi və Rusi-Türki Lüğəti"ni nəşr etdirmişdir.
- İspaniyalı səyyahı və konkistador [[Xuan Ponse de Leon] 1521-ci ildə Florida sahillərinə səyahət zamanı gözlənilmədən Kalusaların hücumuna məruz qalmış və silahlı mübarizə zamanı oxla çiynindən vurulmuşdur. Hadisədən 8 gün sonra Havanaya qayıdan Lion burada vəfat etmişdir. Lionun ölüm səbəbi kimi oxda olmuş zəhər göstərilmişdir.
- Mərkəzi Asiyanın tarixi Türkistan ərazisinə müasir Özbəkistan, Türkmənistan, Tacikistan, Qırğızıstan, Qazaxıstan, Çinin Sintsyan-Uyğur milli rayonu, Sibir cənubunun türkdilli regionları, Əfqanıstanın şimalı və İran aid edilir.
- Dünyada şəhər əhalisinin ən az faizi Nepaldadır. Orada əhalinin cəmi 14 % şəhərdə yaşayır.
- Fransada xaricilər üçün də daxil olmaqla həm orta, həm də ali təhsil pulsuzdur.
- Dünyadakı ən qədim mədəniyyətlərdən biri olan Çin təqribən 4000 illik yazılı tarixə sahibdir.
28 noyabr - 30 noyabr 2011-ci il
redaktə
- 2010-cu ildə Hindistanın Əhmədabad şəhərində keçirilən turnirdə , dünya çempionu Vişvanatan Anandın da qatıldığı yarışda 20 min 483 nəfər şahmatçı mübarizə aparıb.
- Harvard Universiteti ingilis missioneri və xeyriyyəçisi Con Harvardın şərəfinə onun adı ilə adlandırılıb. Övladları olmayan Harvard 1638-ci ildə ölümündən sonra öz mülkünün yarısını (779 funt) və kitabxanasının 400 kitabını yeni yaranmış təhsil müəssisəsinə vəsiyyət edib. 1639-cu ildə kollec minnətdarlıq hissi ilə Harvardın adı ilə adlandırılıb.
- Azərbaycanın 19 inzbati rayonunda "xan" sözü olan 26 yaşayış məskəni vardır (Xanabad, Xanbulaq, Xankeçən, Xanagah və s.). Hətta Xankəndi şəhəri inzibati ərazisində Xanadzax və Xansk adlı yaşayış məskənləri vardır.
- Rusiyada 1492-ci ilə qədər yeni il 1 martdan, həmin ildən çar III İvanın sərəncamı ilə 1 sentyabrdan, çar I Pyotrun sərəncamı ilə isə 1700-cü ildən 1 yanvardan başlayır.
- Qədim yunan tarixçisi Herodotun "Tarix" adlı əsəri antik mədəniyyət üçün böyük qiymətə malik idi. Siseron onu "tarixin atası" adlandırırdı.
- Suyun ən maraqlı və mühüm xüsusiyyətlərindən biri, digər bütün maddələrin əksinə, bərk halının maye halından - yəni buzun sudan daha yüngül olmasıdır. Buna görə də dənizlərdə donma yuxarıdan başlayır, çünki donan təbəqə suyun digər maye hissəsindən daha yüngüldür.
- Balı yaşyarımdan kiçik körpələrə vermək olmaz. Onları mədə-bağırsaq sistemi botulizm xəstəliyi yarada bilər.
