Goranboy rayonu

Bu məqalə Goranboy rayonu haqqındadır. Goranboy şəhəri üçün Goranboy səhifəsinə baxın.

Goranboy rayonu ( əvvəlki adı: Qasım İsmayılov rayonu ) — Azərbaycan Respublikasında İnzibati-ərazi vahidi. Mərkəzi Goranboy şəhəridir. Goranboy rayonu ilə Bakı arasında məsafə 317 km-dir.

Rayon
Goranboy rayonu
40°36′27″ şm. e. 46°47′33″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan
Daxildir	Gəncə-Daşkəsən
İnzibati mərkəz	Goranboy
İcra başçısı	Məhərrəm Quliyev
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	8 avqust 1930
Sahəsi	1.790 km²
Hündürlük	339 m
Əhalisi
Əhalisi	103.300 nəf. (1 yanvar 2018)
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu	AZ-GOR
Telefon kodu	994 22
Poçt indeksi	2200
Avtomobil nömrəsi	22
Rəsmi sayt
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 14 aprel 2009-cu il tarixli, 793-IIIQ saylı Qərarı ilə Goranboy rayonunun inzibati ərazisindən 574,82 ha (o cümlədən, Qaşaltı Qaraqoyunlu kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Qaşaltı Qaraqoyunlu kəndinin ərazisindən bələdiyyə mülkiyyətində olan 26,4 ha və Qasımbəyli kəndinin ərazisindən bələdiyyə mülkiyyətində olan 11,9 ha, Tatarlı kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Tatarlı kəndinin ərazisindən bələdiyyə mülkiyyətində olan 2,5 ha, habelə meşə fonduna aid 534,02 ha) torpaq sahəsi Naftalan şəhərinin inzibati ərazisinə verilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 31 may 2010-cu il tarixli, 1018-IIIQ saylı Qərarı ilə Goranboy rayonunun inzibati ərazisindən 489,0 ha (o cümlədən Tap Qaraqoyunlu kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Tap Qaraqoyunlu kəndinin ərazisindən bələdiyyə mülkiyyətində olan 133,84 ha, Tatarlı kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Tatarlı kəndinin ərazisindən bələdiyyə mülkiyyətində olan 229,68 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 125,48 ha (cəmi — 355,16 ha) torpaq sahəsi Naftalan şəhərinin inzibati ərazisinə verilmiş, Goranboy rayonunun Qaşaltı Qaraqoyunlu kənd inzibati ərazi dairəsi əhatə etdiyi ərazi vahidləri (ərazisi müvafiq olaraq 1321,1 ha və 882,7 ha təşkil edən Qaşaltı Qaraqoyunlu və Qasımbəyli kəndləri) ilə birlikdə Naftalan şəhər inzibati ərazi vahidinin tərkibinə daxil edilmişdir.

Ümumi məlumat

Sahəsi 1790 km², əhalisi 107,900 nəfərdir.(01.01.2024). Mərkəzi Goranboy şəhəridir.

Rayonda 2 şəhər, 6 qəsəbə, 79 kənd var. (ümumilikdə, 87 yaşayış məntəqəsindən 85-də yaşayış var, 2  məntəqədə Gülüstan və Baş Qışlaq kəndlərində yaşayış yoxdur.)

Şəhərlərin sayı	2
Kəndlərin sayı	79
Qəsəbələrin sayı	6
İri və orta müəssisələrin sayı	~
Məktəbəqədər uşaq müəssisələrinin sayı	32
Ümumtəhsil məktəblərinin sayı	80
Texniki, orta ixtisas və peşə məktəblərinin sayı	1
Xəstəxanalar və tibb müəssisələrinin sayı	66
Mədəniyyət ocaqlarının sayı	113

Şəhərlər və iri qəsəbələrin adları

Goranboy rayonunda 2 şəhər, 7 şəhər tipli qəsəbə var.

1.Goranboy şəhəri

2.Dəliməmmədli şəhəri

3.Aşağı Ağcakənd qəsəbəsi

4.Goran qəsəbəsi

5.Kürəkçay qəsəbəsi

6.Qazanbulaq qəsəbəsi

7.Qızılhacılı qəsəbəsi

8.Yeni Veysli qəsəbəsi

9.Yuxarı Ağcakənd qəsəbəsi

Kəndləri

Goranboy rayonunda 79 kənd var.

1.Abbasqulular kəndi

2.Alpout kəndi

3.Aşağı Ballıqaya kəndi

4.Azad kəndi

5.Bağçakürd kəndi

6.Balakürd kəndi

7.Baş Qışlaq kəndi

8.Bəşirli kəndi

9.Boluslu kəndi

10.Borsunlu kəndi

11.Börü kəndi

12.Buzluq kəndi

13.Cinli Zeynallı kəndi

14.Dəyirmanlar kəndi

15.Düzqışlaq kəndi

16.Erkəç kəndi

17.Eyvazlılar kəndi

18.Əhmədabad kəndi

19.Əlirzalı kəndi

20.Fəxralı kəndi

21.Goranlı kəndi

22.Göynüyən kəndi

23.Gülməmmədli kəndi

25.Gülüstan kəndi

24.Gürzallar kəndi

26.Hacallı kəndi

27.Hazırəhmədli kəndi

28.Həmənli kəndi

29.Xan Qərvənd kəndi

30.Xasadarlı kəndi

31.Xınalı kəndi

32.Xoylu kəndi

33.İrəvanlı kəndi

34.Kəhrizli kəndi

35.Kələk kəndi

36.Qaxtut kəndi

37.Qaraçinar kəndi

38.Qaradağlı kəndi

39.Qaramusalı kəndi

40.Qarapirimli kəndi

41.Qarasuçu kəndi

42.Qarasüleymanlı kəndi

43.Qarqucaq kəndi

44.Qazaxlar kəndi

45.Qazançı kəndi

46.Qırıqlı kəndi

47.Qurbanzadə kəndi

48.Quşçular kəndi

49.Meşəli kəndi

50.Mənəşli kəndi

51.Məşədiqaralar kəndi

52.Muzdurlar kəndi

53.Nadirkənd kəndi

54.Nərimanlı kəndi

55.Nizami kəndi

56.Rəhimli kəndi

57.Rus borisi kəndi

58.Sarov kəndi

59.Sarovlu kəndi

60.Səfikürd kəndi

61.Səmədabad kəndi

62.Şadılı kəndi

63.Şahməmmədli kəndi

64.Şəfəq kəndi

65.Şəfibəyli kəndi

66.Şıxlar kəndi

67.Tap kəndi

68.Tap Qaraqoyunlu kəndi

69.Tatarlı kəndi

70.Təklə kəndi

71.Todan kəndi

72.Veyisli kəndi

73.Yeni yol kəndi

74.Yenikənd kəndi

75.Yəhərçi Qazaxlar kəndi

76.Yolqulular kəndi

77.Yolpaq kəndi

78.Yuxarı Ballıqaya kəndi

79.Zeyvə kəndi

Sərhəd rayonlar

Göygöl, Samux, Yevlax, Tərtər, Ağdərə, Kəlbəcər rayonları ilə həmsərhəddir.

Rayonun şimal sərhədləri Mingəçevir su anbarına birləşir.

Etimologiyası

Bir ehtimala görə goran atəşpərəstlər məskəni, boy sözü isə qəbilə, tayfa, oba anlamında başa düşülür. Bəzi tədqiqatçılar Goranboy sözünü Starbonun 17 kitabdan ibarət “Coğrafiya” əsərində göstərilən müxtəlif dilli 26 tayfadan biri olan “gel-ger” tayfasının adı ilə bağlayır. Goranın (gelan) gel–ger tayfasının yaşadığı ərazi kimi işləndiyini söyləyirlər. Başqa mənbələrdə Goranboy sözünü “Kitabi – Dədə Qorqud”da işlədilən “gor” sözü ilə bağlayır, “çoxlu ölünün dəfn olunduğu yer – məzar yeri, insanın son məskəni” anlamında başa düşüldüyünü göstərirlər. Digər qrup alimlər isə “goran” sözünü türk – monqol dillərində işlənən “güryan” sözündən yarandığını, düşərgə, ordugah, müharibə edən tərəf, nahiyə mənasını verdiyini göstərirlər. XIV əsr tarixçisi Rəşidəddinə görə, səhrada 1000 ədəd alaçığın dairəvi şəkildə düzülməsi koran adlanıb, mərkəzində isə tayfa başçısının alaçığı yerləşib. Hər hansı tayfanın koran şəklində düzülməsi müdafiə məqsədi ilə olub. Və nəhayət, başqa bir mənbəyə görə “Goran” sözünü Qarabağın Kolanı tayfasının Goran qolunun adı ilə bağlayırlar.

Tarixi

Arxeoloji tədiqiqatlar zamanı Goranboy şəhəri yaxınlığında Qədim Şətəl şəhərinin xarabalıqları aşkarlanmışdır. Vaxtilə çox inkişaf etmiş bu şəhər qədim Gəncə və Bərdə şəhərləri arasındakı karvan yolunun üstündə yerləşirdi. Alban salnaməçisi Musa Kalankatlı özünün "Albaniya tarixi" kitabında qeyd etmişdir ki, Şatal Şəki, Şamaxı, Şabran və Şəmkirlə eyni səviyyədə idi. 1805-ci il mayın 14-də Rusiya ilə Qarabağ xanlığı arasında bağlanmış Kürəkçay müqaviləsi rayonun ərazisindən keçən Kürəkçay çayının sahilində, 1813-cü il oktyabrın 13-də Rusiya ilə İran arasında bağlanmış Gülüstan müqaviləsi isə rayonun Gülüstan kəndində imzalanmışdır.

Goranboy rayonu ilk dəfə Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 8 avqust 1930-cu il tarixli qərarı ilə inzibati ərazi bölgüsü və rayonların yaradılması ilə əlaqədar Goranboy kəndi mərkəz olmaqla yaradılmışdır. Respublika İcraiyyə Komitəsinin 8 sentyabr 1938-ci il tarixli qərarı ilə Goranboy rayonunun adı dəyişdirilərək Qasım İsmayılov adlandırılmışdır. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 12 fevral 1991-ci il tarixli qərarı ilə eyni ərazidə iki rayonun mövcudluğu lüzumsuz sayılmış, Şaumyan (kənd) rayonu ləğv edilərək rayonun keçmiş adı özünə qaytarılmaqla Goranboy rayonu yaradılmışdır.

Əhalisi

Rayonun əhalisi - 107,900 nəfərdir. Bundan başqa rayon ərazisində 11847 nəfər məcburi köçkün müvəqqəti məskunlaşmışdır.

Əhali sayı
1939	1959	1970	1977	1979	1989	1991	1999	2009	2013	2014	2018	2024
↗36 838	↗44 825	↗55 655	↗59 600	↗61 113	↗70 303	↗72 900	↗86 645	↗94 244	↗98 100	↗99 100	↗103 300	↗ 107 900

1978-ci ildə əhalinin sıxlığı hər km²-ə 48,4 nəfər olmuşdur. 2018-ci ildə bu rəqəm hər km²-ə 61 nəfər olub. Goranboy rayonunun qeydiyyatda olan əhalisi -107,9 min nəfər, həmçinin  11,9 min nəfər qaçqın və məcburi köçkün əhali müvəqqəti məskunlaşmışdır. Ümumilikdə, rayon ərazisində 120 min nəfərə yaxın əhali yaşayır. Bunlardan 51,1 faizi kişi, 48,9 faizi qadınlardır. Əhalinin 75 faizi kəndlərdə və qəsəbələrdə, 25 faizi isə şəhər yaşayış məntəqələrində yaşayır. Milli tərkibi əsasən azərbaycanlılar olmaqla,  az sayda ruslar və ukraynlar da yaşayır. Əhalinin orta sıxlığı 1 kv.km-də 63.47 nəfərdir. Əhalinin sayının artması həm təbii artım, həm də miqrasiya hesabına olur.

Ərazisi və iqlimi

Azərbaycanın qərb bölgəsində yerləşməklə şimal şərqdən Yevlax, cənubi şərqdən Tərtər, cənubi qərbdən Kəlbəcər, qərbdən Göygöl, şimal qərbdən Samux rayonları ilə həmsərhəddir. Rayon Kiçik Qafqazın şimal-şərq ətəklərində yerləşməklə, səthi şimala doğru alçalan dağlıq və düzənlikdir. Cənub və cənub-qərb hissəsini Murovdağ silsiləsinin şimal yamacları əhatə edir. Rayonun şimalını Mingəçevir su anbarının sahili boyunca yerləşən Bozdağ əhatə edir. Ərazidə Poleogen, Neogen və Yura-Antropogen dövrünün çöküntüləri yayılmışdır. Ərazinin geoloji inkişaf tarixi bir-birindən fərqlənən iki böyük tektonik zona daxilində formalaşmışdır. Rayonun cənubunda Murovdağ zirvəsinin şimal-qərb və Kəpəz şərq yamaclarında 7–9 ballıq zəlzələlərin dağıdıcı fəaliyyətinin nəticəsindən böyük uçurumlar yaranmışdır. Rayonun şimalında dəniz səviyyəsindən hündürlük 50 m, cənubunda-Murovdağda ən yüksək zirvə-Gamış dağda 3724 m-dir. Səthi şimal-şərqdə düzənlik, cənub-qərbdə isə dağlıqdır, ayrı-ayrı yerlərdə qobu və dərələrlə kəsilmişdir. Dağlıq sahədə Paleogen və Neogen, düzənlikdə isə Antropogen çöküntüləri yayılmışdır. Dünyada yeganə müalicəvi neft yatağı (Naftalan) buradadır. Uzunluqları 10–12 km-ə çatan yarğan-qolu şəbəkəsi Qurudərə, Gürzalılar, Aşağı Ağcakənd zonlarında yerləşir. Rayonun cənubunu əhatə edən Murovdağda Kiçik Qafqazın ən yüksək zirvələri-Gamışdağ (3724 m), Murovdağ (3340 m), Keçəldağ (2225 m) yerləşir. Goranboy rayonun təbii şəraitindəki müxtəliflik özünü iqlim dəyişkənliyində də büruzə verir: yüksək dağlıq tundra iqlimi, qışı quraq keçən soyuq iqlim, qışı quraq keçən mülayim-isti iqlim, yayı isti keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi. Dağətəyi və dağlıq zonada qışı nisbətən sərt, yayı isə sərin keçir. İqlimi mülayim isti və quru subtropikdir. Orta temperatur yanvarda – 1,5 °C-dən – 1 °C-yədək, iyulda 22 °C-dən 26,5 °C-yədəkdir. İllik yağıntı 300–600 mm-dir. Çayları (Kürəkçay, Gorançay, Korçay) Kür hövzəsinə aiddir. Şabalıdı, dağ boz-qəhvəyi torpaqları var. Əsas bitki örtüyü yovşanlı və yovşanlı-şoranotulu yarımsəhra tiplidir. Meşəliklər var. Korçay Dövlət Təbiət Qoruğu rayonun ərazisindədir.

Goranboy rayonun təbii şəraitindəki müxtəliflik özünü iqlim dəyişkənliyində də büruzə verir: yüksək dağlıq tundra iqlimi, qışı quraq keçən soyuq iqlim, qışı quraq keçən mülayim-isti iqlim, yayı isti keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi. Dağətəyi və dağlıq zonada qışı nisbətən sərt, yayı isə sərin keçir. İqlimi mülayim isti və quru subtropikdir. Orta temperatur yanvarda – 1,5 °C-dən – 1 °C-yədək, iyulda 22 °C-dən 26,5 °C-yədəkdir. İllik yağıntı 300–600 mm-dir. Çayları (Kürəkçay, Gorançay, Korçay) Kür hövzəsinə aiddir. Şabalıdı, dağ boz-qəhvəyi torpaqları var. Əsas bitki örtüyü yovşanlı və yovşanlı-şoranotulu yarımsəhra tiplidir. Meşəliklər var. Korçay Dövlət Təbiət Qoruğu rayonun ərazisindədir.

Korçay Dövlət Təbiət Qoruğu

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 01 aprel tarixli 2745 nömrəli Sərəncamı ilə  Goranboy rayonunun inzibati ərazinin 4833,6 hektar sahəsində Korçay Dövlət Təbiət Qoruğu yaradılmışdır.  

Yaradılmasının əsas məqsədi Bozdağın təbii landşaftının, nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsi qarşısında olan heyvan növlərinin qorunub saxlanılmasıdır.

Torpaq örtüyü əsasən müxtəlif dərəcədə şorlaşmış adi və açıq şabalıdı, qismən də allüvial-çəmən torpaqlardan ibarətdir.

Ərazinin relyefi düzənlik, təpəlik və alçaq daglıq (Bozdağ) sahələrindən ibarətdir.

Ərazidə qışı quraq keçən yarımsəhra və quru bozqır iqlim tipii hakimdir.

Bitkti örtüyü yovşanlı-şoranlı, şoranlı-yovşanlı bitki qruplarından, çay yataqlarının bitki kompleksindən ibarətdir.Ərazidə efemerlər də yaxşı inkişaf edir.

Buranın təbii landşaft sahələri heyvan və quşlar üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir.

Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına daxil olmuş heyvanlardan əsasən ceyranı və turacı qeyd etmək olar.

Burada  məməlilərdən ceyran, dovşan, tülkü, çaqqal, canavar; quşlardan kəklik, turac və s. vardır.

Landşaftı və bioloji müxtəlifliyi

Rayonun relyefi aşağıdakı morfostrukturlara bölünür:

1. Bozdağ alçaq dağlıq

2. Qazanbulaq-Naftalan düzənliyi

3. Gəncə-Goranboy düzənliyi

4. Ağcakənd düzənlik və tirləri

5. Göygöl yayla və dağları

6. Kəpəz dağları

7. Murovdağ şərqsıra dağları

Rayonun cənubunu əhatə edən Murovdağ silsiləsində kiçik Qafqazın ən yüksək zirvələri-Gamışdağ (3724 m), Murovdağ (3340 m), Keçəldağ (2225 m) yerləşir. Goranboy rayonu mürəkkəb geoloji qurluşa malik olaraq əhəngdaşı, gips, gil, barit, tikinti daşı, dolomit, qırmızı qum, narın qum, yodlu yeraltı suları, neft (yağ-neft) və s. kimi faydalı qazıntılar və sərvətlərlə zəngindir. Rayonun Qazanbulaq, Boluslu və Borsunlu ərazisində də müalicə əhəmiyyətli qaynar su təbii sərvət kimi istifadə olunur.Tikinti materialları ilə zəngin olan rayonda, Sarıyoxuşda, Qazanbulaqda karbonatlı tikinti materialları yataqları, Ağcakənd zonasında gips yataqları, Qarqucaq ərazisində odadavamlı gil, geolin yataqları, Tap Qaraqoyunlu, Hacallı, Səfikürd kəndlərində çay daşı, kvars qumu kimi tikinti materialları var. Murovdağın şimal-şərq yamacında barit yatağı mövcuddur. Rayonun dağətəyi və dağlıq zonaları mineral bulaqlarla zəngindir.

Düzənlik, dağətəyi və dağlıq zonalardan ibarət olan rayonun torpaqları şabalıdı, tünd şabalıdı, dağ boz-qəhvəyi, qonur dağmeşə, çimli dağçəmən, açıq şabalıdıdır. Əkinə yaralı torpaqlardan pambıqçılıq, taxıçılıq və heyvandarlığın inkişafında istifadə olunur. Əsas bitki örtyü yovşanlı və yovşanlı-şoranotlu yarımsəhra və çöl bitkilərindən, alp və kollu və seyrəkmeşəli çəmənlərdən, qayalıq və ovuntu bitkilərindən ibarətdir. Meşə zolaqlarının ümumi sahəsi 10 min ha yaxındır. Meşələr enliyarpaqlı palıd, vələs, fıstıq, göyrüş, yemişan, qoz kimi ağac növləri, kəklikotu, itburnu, zirinc sarıçiçək, qantəpər kimi dərman bitkiləri ilə zəngindir. Qədim zamanlardan həmin bitkilərdən yerli əhali müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə etmişdir.

Qazanbulaq-Naftalan düzənliyi rayonun böyük hissəsini əhatə edir. Mütləq hündürlüyü 300–800 m arasında dəyişir. İncəçayın və Kürəkçayın gətirmə konusları ilə mürəkkəbləşmiş qırıntılı çay daşlarından, qum və gillərdən təşkil olunmuşdur.

Müharibə illərində Goranboy cəbhəsi

Goranboy rayonu əhalisi Qarabağ müharibəsində qəhrəmanlıqla döyüşmüş, 288 şəhid vermiş, 9 nəfər goranboylu Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı fəxri adına layiq görülmüşdür. Goranboy batalyonunun sarsılmaz qəhrəmanlığı nəticəsində azad olunan Şaumyan rayonu ermənilərdən təmizlənmiş və Goranboy rayonunun inzibati ərazisinə qatılmışdır. 2016-cı il aprelin 4-də axşam saatlarında və aprelin 5-nə keçən gecə ərzində Gülüstan kəndi Azərbaycan Ordusu tərəfindən erməni işğalçıları ilə Dağlıq Qarabağda baş verən toqquşma zamanı ermənilərdən tam geri alınıb. 1991-ci ildə Şaumyan rayonu ləğv edilərək Goranboy rayonuna birləşdirildi və beləcə Goranboyun ərazisi təxminən 2 dəfə böyüdü.

1992-ci ilin yaz ayında Şuşa və Laçını ələ keçirən ermənilərdə böyük bir ruh yüksəkliyi və eyforiya hiss olunurdu. Ermənilər müharibənin çətin anlarının artıq geridə qaldığını, Azərbaycan ordusuna rahatlıqla qalib gələcəklərini düşünürdü. Lakin Goranboy cəbhəsini unutmuşdular..

Goranboy batalyonu qələbədən sonra. Talış kəndi 1992-ci il.

Robert Köçəryan o günləri belə xatırlayırdı: “Bir sıra parlaq qələbələrdən sonra hər kəsdə eyforiya yaranmışdı. Laçın və Kəlbəcər bölgələrini bir-birindən ayıran ərazilərdə müdafiə xətti yaratmaq üçün heç bir iş görmədik. Təbii ki, qələbələr məni də sevindirmişdi, amma buna baxmayaraq çox narahat idim. Azərbaycanın Qarabağın itirilməsini qəbul etməyəcəyini və baş verənlərin yalnız döyüş əməliyyatlarında qısa bir fasilə olduğunu başa düşürdüm. Genişmiqyaslı müharibənin başlaması an məsələsi idi. Hər kəsə elə gəldi ki, çox vaxtımız var və Azərbaycan tezliklə özünə gəlməyəcək. Bir sözlə qələbə arxayınlığının cəzasını misli ilə çəkdik.”

Bu dövrdə erməni rəhbərləri arasında siyasi parçalanma Ermənistanla “DQR” arasındakı vəziyyəti mürəkkəbləşdirdi. Belə ki, Ermənistanda daşnaklara qarşı siyasi təqib başladığı halda (Daşnaksütyun partiyası prezident Levon Ter-Petrosyan tərəfindən ölkədə qadağan edilmişdi) “DQR”-də daşnakların güclü təsiri qalmaqda idi. 1992-ci ilin aprelində “DQR” Ali Şurası sədri Artur Mkrtçyanın ölümündən sonra vəzifə uğrunda daşnaklarla Ermənistan rəhbərliyinin təsirində olan siyasətçilər arasında güclü mübarizə başladı. Vəziyyət elə həddə çatdı ki, ordu rəhbərliyi, konkret desək general Arkadi Ter-Tadevosyan daşnaklara qarşı çıxdı və onları təxribat törətməkdə ittiham etdi. Qeyd edim ki, bu siyasi qarışıqlıqdan Azərbaycan məharətlə istifadə edəcəkdi. Bununla bağlı aşağıda ətraflı məlumat veriləcək.

Şəfəq kəndinin müdafiəçiləri. Goranboy 1991. Foto: Oleq Litvin

Azərbaycan ordusunun vəziyyəti

Siyasi qarışıqlıqlardan istifadə edən Müdafiə Naziri Rəhim Qazıyev və “Hərbi birlik” in sədri Surət Hüseynov genişmiqyaslı hücum əməliyyatı keçirmək qərarına gəldilər. 5 may 1992-ci ildə cəbhə bölgələrinin özünümüdafiə dəstələrinin komandirləri tərəfindən yaradılan və sədri Surət Hüseynov seçilən “Hərbi birlik” təşkilatının sərəncamına əsasən Ağdam, Tərtər, Goranboy və Kəlbəcərdən olan dəstələr və üç briqada (701-ci Kəlbəcər, 703-cü Tərtər və 708-ci Ağdam) daxil edildi. Əslində Surət Hüseynovun rəhbərliyi ilə “Hərbi birlik” cəbhənin şimal və mərkəzi hissəsindəki bütün hərbi əməliyyatların komandanlığını həyata keçirirdi.

Hücumu həyata keçirmək üçün Surət Hüseynov əsas zərbə qüvvəsi rolunu oynamalı olan bir hücum qrupu yaratmaq qərarına gəldi. Beləliklə 123-cü motoatıcı alayın formalaşmasına başlanıldı. 123-cü motoatıcı alayın hazırlanması üçün Surət Hüseynovun istəyi ilə rus hərbi mütəxəssisləri cəlb edilmişdi. Bu ərəfədə Sovet ordusunun dağılması və silahların müttəfiq ölkələrə verilməsi prosesi həyata keçirilirdi. Azərbaycanda qalan 4-cü Sovet ordusunun silahları ilə bağlı Müdafiə naziri Rahim Qazıyev Moskvaya getdi və orada 29 aprel protokoluna uyğun olaraq Rusiya Müdafiə naziri Pavel Qraçovla danışıqlar apardı. Beləcə 1992-ci ildə Sovet ordusuna aid 336 tank, 842 ədəd zirehli texnika və müxtəlif sayda artilleriya vasitələri Azərbaycan ordusunun ixtiyarına verildi.

Cəbhə xəttindəki bütün bölmələr üçün razılaşdırılmış planlara uyğun hərəkət edilməsi üçün vahid komandanlıq quruldu. “Hərbi birliyin” qərargahının yerləşdiyi Yevlax şəhəri hücuma hazırlığın bütün aspektlərinin idarə olunduğu əsas bazaya çevrildi. 1-2 iyun 1992-ci ildə Azərbaycanın Müdafiə Naziri Rəhim Qazıyev Moskvada idi və burada Rusiyanın Müdafiə Naziri Pavel Qraçovla danışıqlar apardı. Bu danışıqlardan sonra Pavel Qraçov Gəncədəki 104-cü hava-desant diviziyasının komandiri general-mayor Valeri Şerbaka Azərbaycan əsgərlərinə köməklik göstərməyi tapşırdı. 104-cü hava-desant diviziyasının əməliyyat şöbəsinin rəisi, polkovnik-leytenant Vladimir Selivanovun rəhbərliyi ilə bir qrup rus zabiti “Hərbi birliyin” Yevlaxdakı qərargahında işə başladı. 104-cü hava-desant diviziyasının özüyeriyən artilleriya qurğularından irəliləyən Azərbaycan qoşunlarına artilleriya dəstəyi göstərməsinə qərar verildi. Burada qeyd etmək lazımdır ki, Rəhim Qazıyevlə Pavel Qraçov arasında şəxsi münasibətlərin yaxşı olması Azərbaycanın Rusiyadan hərbi yardım almasına təsir edən önəmli faktor idi.

1992-ci il iyun ayının əvvəllərində Azərbaycan komandanlığına erməni dəstələrinin Goranboy bölgəsində (keçmiş Şaumyan rayonu) və əhəmiyyətli Murovdağ (Xanlar – Toğanalı) yolunu kəsmək üçün Sarısu və Çaykənd kəndlərinə hücum hazırladığı barədə kəşfiyyat məlumatı daxil olur. Bu hücum uğurlu olacağı təqdirdə erməni qoşunları Kəlbəcəri Azərbaycanın digər hissəsindən ayıra bilərdi və bundan başqa Gəncə şəhəri də daimi artilleriya zərbələri təhlükəsi ilə üzləşəcəkdi. Bu məlumatlar nəzərə alınaraq keçmiş Şaumyan bölgəsində hücum əməliyyatı keçirilməsinə qərar verildi. “Hərbi birliyin” Yevlaxdakı qərargahında 104-cü hava-desant diviziyasının rəisi, polkovnik-leytenant Vladimir Selivanov və Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Baş Qərargah rəisinin müavini polkovnik-leytenant Şikar Şikarovun rəhbərliyi ilə bir qrup “Şaumyan hücum əməliyyatı”nı hazırladılar. Düşməni yanıltmaq üçün Şaumyan hücum əməliyyatı çərçivəsində Ağdam istiqamətində manevredici zərbə endirmək qərara alındı. Azərbaycan komandanlığının məqsədi düşməndə Azərbaycan qoşunlarının Əsgəranı tutub Xocalıya gedəcəkləri təəssüratını yaratmaq və bununla da onların əsas qüvvələrini Əsgəran istiqamətinə çəkməyə məcbur etməkdən ibarət idi. Erməni qoşunlarını aldatdıqdan sonra əsas zərbə Şaumyan istiqamətində vurulmalı idi.

Əvvəlcə əməliyyat 10 İyun 1992-ci il tarixində planlaşdırıldı. Ancaq hücum təyyarələri hazır olana qədər iki gün təxirə salındı. 11 iyun 1992-ci il tarixində “Hərbi birliyin” sədri Surət Hüseynov Goranboyda Şaumyan istiqamətində irəliləməli olan komandirlərlərlə görüş keçirdi. Bu iclasda 12 iyunda günün ikinci yarısında hücuma başlamaq əmri verildi.

iyun 1992-ci ildə günün ikinci yarısında Azərbaycan ordusunun Ağdamdakı bölmələri şiddətli artilleriya zərbələrindən sonra Əsgəran bölgəsində və Ağdərənin Sırxavənd kəndi istiqamətində hücuma başladılar. Azərbaycan ordusu Əsgəranın şimalında Xanabad – Fərrux kəndləri istiqamətində və Əsgəranın cənubunda Naxçıvanlı – Ağgədik kəndləri istiqamətində erməni qoşunlarına iki zərbə endirdi. Hücumda Elxan Orucovun rəhbərliyi altında 708-ci briqada, Xosrov Əhmədovun rəhbərliyi ilə 123-cü alayın 1-ci motoatıcı batalyonu, Yaqub Rzayev, Allahverdi Bağırov, Ədalət Zeynalov, Asif Məhərrəmov, Şirin Mirzəyevin komandiri olduğu müxtəlif dəstələr, Faiq Baxşəliyevin komandiri olduğu bir polis batalyonu, Sabir Şabanovun komandanlığı altında daxili qoşunların alayı, dörd Mi-24 helikopteri və pilotu Vaqif Qurabnov olan 1 Su-25 təyyarəsi iştirak edirdi.

Səhərə qədər Azərbaycan qoşunları ermənilərin müdafiə xəttini qıraraq Ağbulaq, Dəhrəz, Pircamal, Aranzəmin, Naxçıvanlı kəndlərini azad edib Pirqaya təpəsini götürməyi bacardılar. Erməni qoşunları Azərbaycan qoşunlarını yalnız Ağgədik kəndində dayandırmağı bacardı. Əsgəran bölgəsinin şimalında Azərbaycan qoşunlarının hücumu güclü və mütəşəkkil düşmən müdafiəsi ilə üzləşdi. İtkilərə məruz qalan Azərbaycan qoşunları geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Sırxavənd istiqamətində hücum isə uğurlu oldu. Azərbaycan qoşunları Sırxavənd, Qazançı, Manikli, Baş və Orta Güneytəpə kəndlərini azad etməyi bacardı. Azərbaycan ordusunun təxribatçı zərbəsinə aldanan erməni komandanlığı əsas qüvvələrini və ehtiyatlarını Əsgəran və Sırxavənd istiqamətinə gətirməyə başladı. 13 iyun 1992-ci il səhər Goranboy (Şaumyan) bölgəsindəki erməni qrupuna qarşı əsas zərbə endirildi.

Hücumda Məhəmməd Həsənovun komandanlığı altında 1-ci Goranboy taboru, Rasim Əkbərovun rəhbərliyi altında 2-ci Goranboy taboru, Mehman Ələkbərovun rəhbərliyi altında Gəncə taboru, Saleh İlyasovun rəhbərliyi altında Xanlar özünümüdafiə batalyonu və Nazim Bayramovun komandanlığı altında 123-cü alayın tank taboru iştirak edirdi. Bu istiqamətdə olan erməni qoşunlarının ümumi sayı təxminən 1500 nəfər idi. Orduya komandanlığı daşnak Şaqen Megryan həyata keçirirdi. Ordunun qərargah rəisi isə Sergey Çalyan olmuşdu. Azərbaycan qoşunlarının əsas zərbəsi Gürzallar, Xarxaput və Başkənd istiqamətində endirildi. Düşmən bu hücumu gözləmirdi və müdafiə xəttini qura bilmədi. 13 və 14 iyun tarixlərində keçmiş Şaumyan bölgəsindəki erməni qoşunu tamamilə məğlub oldu. Azərbaycan ordusu Aşağı Ağcakənd (əvvəlki adı Şaumyanovsk), Yuxarı Ağcakənd, Gülüstan, Erməni Borisi (indiki adı Börü) , Qaraçinar, Manaşid (indiki Mənəşli), Şəfəq, Buzluq, Ballıqaya, Başkənd, Başqışlaq, Erkəç, Rus Borisi də daxil olmaqla 12 yaşayış məntəqəsi azad etdi. Azərbaycan qoşunlarının güclü zərbələri ilə erməni qoşunları və yerli əhali çaxnaşma ilə Ağdərə bölgəsinə qaçmağa başladı.

İyunun 14-dən 15-nə keçən gecə geri çəkilən düşməni təqib edən 123-cü alayın tank taboru Ağdərə rayonunun Talış kəndini ələ keçirdi. Bu zaman Şahin Tağıyevin rəhbərliyi altında “Qurtuluş” və Ələmşah Məmmədovun rəhbərliyi altında “Azadlıq” batalyonları Marquşavan (indiki Şıxarx) tərəfdən hücum edərək erməniləri Çaylı kəndindən çıxardı. Beləcə Goranboy (Şaumyan) hücum əməliyyatının məqsədləri tam olaraq yerinə yetirildi, təşəbbüs tamamilə Azərbaycan ordusuna keçdi. Ermənilər məğlubiyyətin əsas səbəbini Qaraçinar-Şəfəq istiqamətini müdafiə edən “Xüsusi alay”ın mövqelərini döyüşmədən tərk etməsi ilə əlaqələndirirlər. Alayın komandiri Vladimir Karapetyan 17 iyun 1992-ci ildə öldürüldüyü üçün geri çəkilmənin səbəbi aydınlaşdırılmayıb. Ermənilərin bir çoxu bu məğlubiyyətin əsas səbəbini daşnak Şaqen Meqryanın DQR Ali Şurası sədri seçilmədiyi üçün könüllü olaraq ərazini Azərbaycana verməsi ilə əlaqələndirirlər. Bütün bu uğurlara baxmayaraq Azərbaycan ordusu bu əməliyyatda 2 vacib itki verdi. Bunlardan biri Naxçıvanlı kəndində həlak olan Ağdam batalyonunun komandiri Allahverdi Bağırov, digəri isə Tərtərin Torpaqtəpə ərazisində həyatını itirən Baş Qərargah rəis müavini, polkovnik-leytenant Şikar Şikarov olmuşdur.

Rusiyanın əməliyyatda rolu

Əməliyyatın uğurlu aparılmasında bir digər faktor kimi Rusiya amilini qeyd etmək lazımdır. 104-cü hava-desant diviziyası əməliyyatlar şöbəsinin rəisi, polkovnik-leytenant Vladimir Selivanovun rəhbərlik etdiyi bir qrup zabit Yevlaxdakı Azərbaycan qoşunlarının qərargahında işləyərək hərbi əməliyyatların planlaşdırılmasına və aparılmasına kömək edirdi. Bundan başqa 104-cü hava-desant diviziyasının bir neçə özüyeriyən artilleriya diviziyası irəliləyən Azərbaycan qoşunlarına atəş dəstəyi vermişdi. 123-cü motoatıcı alayın kəşfiyyat bölüyünün komandiri Bayram Bayramov əməliyyatda rusların rolu ilə bağlı bunları deyir:

“Orada olanlar Zaqafqaziya Hərbi Dairəsinin Gəncədə yerləşən bölmələrinin döyüş əməliyyatlarında rolunu və əhəmiyyətini yaxşı bilirlər. Hərbi zərurətdən Surət Hüseynov 1992-ci ilin iyun – iyul aylarında Şaumyan əməliyyatlarına atəş dəstəyi üçün 104-cü hava-desant diviziyasının artilleriya vasitələrindən istifadə etdi. Şaumyan hücum əməliyyatının hazırlanmasında 104-cü hava-desant diviziyasının əməliyyat şöbəsinin rəisi polkovnik-leytenant Vladimir Selivanov tərəfindən birbaşa nəzarət həyata keçirildi. Onlar bizə təlim keçməkdə çox köməklik göstərdilər. Seyfəlidəki 104-cü hava-desant diviziyası bizə hücum əməliyyatı ilə bağlı, Şamaxıda yerləşən 22-ci xüsusi briqada isə kəşfiyyatla bağlı təlim keçdi.”.

25 sentyabr 2012-ci il tarixində Azərbaycan Müdafiə Naziri Rəhim Qazıyev 1992-ci ilin yay hücumunda Rusiya hərbçilərinin köməyi ilə bağlı bunları deyirdi: “Qraçovla yaxşı münasibətlərim sayəsində Sovet qoşunlarının əmlakının bölüşdürülməsində nəzərdə tutulandan daha çox silah əldə etdik. Rus paraşütçüləri tərəfindən həyata keçirilən Şaumyan əməliyyatı haqqında da unutmamaq lazımdır. Rus qoşunlarına bizə kömək etməsi barədə əmri verən Qraçov idi.“

Nəticə

Şaumyan əməliyyatının Qarabağ müharibəsində xüsusi əhəmiyyəti var. İlk olaraq qeyd edim ki, Şaumyan rayonu Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin iddia etdiyi Getaşen (indiki Çaykənd, Göygöl) və Martunaşenlə (indiki Qarabulaq, Göygöl) birlikdə ermənilərin sayca çox olduğu əhəmiyyətli rayonlardan biri idi. Getaşen və Martunaşenin əhalisi 1991-ci ildə SSRİ və Azərbaycan SSR ordusunun birlikdə həyata keçirdiyi “Halqa” əməliyyatı ilə yaşadıları yerlərdən qovuldu. Şaumyan rayonu əhalisinin bir qismi bu əməliyyat zamanı deportasiya olunsa da SSRİ dağıldıqdan sonra yenidən yaşadıqları regiona geri qayıtmışdılar. Gəncənin təhlükəsizliyini qorumaq və separatçıların Azərbaycanın digər rayonlarına olan iddiasını aradan qaldırmaq üçün bu ərazidə əməliyyat keçirilməsi zəruri idi. Bu əməliyyatın uğurlu olması ilə Gəncə cəbhə xəttindən 60 km-ə qədər uzaqlaşdı. Bu əməliyyat zamanı Talış kəndi istisna digər bütün ərazilər atəşkəs imzalanana qədər qorunub saxlanıldı. Şaumyan rayonu ləğv edilərək Goranboy rayonuna birləşdirildi və beləcə Goranboyun ərazisi təxminən 2 dəfə böyüdü. İşğal edilmiş ərazidə qurulan separatçı “Dağlıq Qarabağ respublikası” hələ də bu əraziyə olan iddiasını davam etdirir.

1-ci Qarabağ müharibəsində Goranboy batalyonu tərəfindən Talış kəndinin azad edilməsindən sonra çəkilmiş xatirə şəkli

Görkəmli şəxsiyyətləri

Nazirlər

• Aslan bəy Səfikürdski — Azərbaycan Milli Şurasının üzvü, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçüncü hökumət kabinetinin (26 dekabr 1918 – 14 mart 1919) poçt-teleqraf və əmək naziri, dördüncü hökumət kabinetinin ədliyyə və əmək naziri (14 aprel 1919 – 22 dekabr 1919).
• İrşad Əliyev — Azərbaycanın keçmiş Kənd təsərrüfatı naziri.
• Dadaş Rzayev — Azərbaycanın keçmiş Müdafiə naziri. Azərbaycan Respublikası Veteranlar Şurasının sədri.

Alimlər

• Bəşir Musazadə— Azərbaycanda qabaqcıl kənd təsərrüfatı mütəxəssisi. İttifaq əhəmiyyətli fərdi pensiyaçı (1968). Sosialist Əməyi Qəhrəmanı(1948).
• Telman Əliyev — Texnika elmləri doktoru, professor, akademik, AMEA Kibernetika İnstitutunun direktoru.
• Aydın Məmmədov — Azərbaycan iqtisadçısı, AMEA-nın müxbir üzvü.
• Elmar Abdullayev — Texnika elmləri doktoru, AMEA Neft Kimya Prosesləri İnstitutunun baş mühəndisi
• Mikayıl Rəfili — (1905–1958), Ədəbiyyatçı alim və tərcüməçi, tənqidçi, 1935-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, filologiya elmləri doktoru (1944), professor (1945).
• Əlövsət Sadıqov — Tanınmış tutçu, genetik, seleksiyaçı, biologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru.
• Firdovsi Məmmədov (Firdovsi Fahralı) — həkim-nevropotoloq, şair-publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, "Qızıl Qələm" mükafatı laureatı.
• Cəmaləddin Mehdiyev — Tibb elmləri doktoru, professor. Başqırdıstan Dövlət Tibb İnstitutunun professoru. Başqırdıstan Respublikasının Əməkdar həkimidir. Rusiya Cərrahlar Cəmiyyətinin həqiqi üzvü.

İdmançılar

• Həsrət Cəfərov — Azərbaycanı təmsil edən yunan-roma güləşçisi. "Paris 2024" — XXXIII Yay Olimpiya Oyunlarının bürünc medalçısı.
• Taleh Məmmədov — Azərbaycanı təmsil edən yunan-roma güləşçisi.
• Elman Muxtarov — Azərbaycanı təmsil edən güləşçi.
• Mərziyyə Məhərrəmova — Azərbaycanlı ağır atlet. “İslam Həmrəyliyi Oyunları” qalibi.
• Firidun Quliyev — Azərbaycanlı ağır atlet. Avropa çempionu, Dünya ikincisi.

Şairlər, maarifçilər, yazıçılar, jurnalistlər

• Səfər Boluslu — El şairi.
• Aşıq Kazım Rəhimli — Aşıq, şair
• Əli Nəzmi — Satirik şair, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, 1934-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.
• Xanım İsmayılqızı — Şair, bəstəkar. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.
• Vəsimə İsmayılqızı – yazıçı, publisist, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü
• Vüqar Dəmirbəyli — Yazıçı, jurnalist. Hazırda Almaniyada yaşayır.
• İsmayıl Qarayev — Yazıçı. SSRİ Yazıçılar İttifaqının üzvü.
• Rafil İmanov — Riyaziyyatçı, əməkdar müəllim və pedaqoq.
• Yaqub Əfəndiyev — Fəxralı kəndində ilk yeni tipli məktəbin yaradıcısı. "Lenin" ordeni mükafatçısı

Dövlət xadimləri

• Bədəl Bədəlov — Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin Sosial məsələlər üzrə vitse-prezidenti (2011–2023).
• Nizaməddin Quliyev — Ağstafa Rayon İcra Hakimiyyətinin və Goranboy Rayon İcra Hakimiyyətinin keçmiş başçısı, iqtisad elmləri namizədi.
• Ağa Əkbərov — 1993–2000-ci illərdə Goranboy Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı. Bakı Dövlət Universitetinin professoru.
• Rasim Əkbərov — Goranboy rayonundakı "N" saylı hərbi hissənin sabiq komandiri, keçmiş siyasi məhbus, sabiq Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı (1992–2001).
• Şükür Mehdiyev — polis polkovniki.
• İdris Süleymanov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.
• Saleh Həsənov — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin mayoru. Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı.

İnqilabçılar

• Qatır Məmməd — Gəncə bölgəsində məşhur qaçaq dəstəsinin başçısı. 1918-1919-cu illərdə Yelizavetpol quberniyasında kəndli qiyamının lideri.
• Qaçaq Camal — Tanınmış bəy və qaçaq.

Goranboyun milli qəhrəmanları

• Maşallah Babakişi oğlu Abdullayev (1950–2022)
• Məhəmməd Ələsgər oğlu Həsənov (1959–2020)
• Yunis Əsgər oğlu Əliyev (1958–1992)
• Fikrət Əli oğlu Hacıyev (1964–1992)
• Ənvər Səyyad oğlu Faracov (1952–1991)
• Sərxan Surxay oğlu Ocaqverdiyev (1967–1992)
• Kazımağa Möhsün oğlu Kərimov (1951–1992)
• Niyazi Şərəfxan oğlu Aslanov (1960–1992)
• Yunis İsa oğlu Nəcəfov (1967–1992)

Tarix və memarlıq abidələri

Rayon ərazisində aşağıda adları çəkilən tarix və memarlıq abidələri var:

• Goran stansiyasından 2,5 km şimalda bizim eradan əvvəl I minilliyə aid insan məskənlərinin qalıqları;
• Goranboy şəhərində Qatır Məmməd abidəsi;
• Goranboy şəhərindən 2 km şimal-şərqdə tunc dövrünə aid Qoçtəpə yaşayış yeri;
• Qızılhacılı qəsəbəsi yaxınlığında orta əsrlərə aid Təpəyazılan məskəni, Balakürd kəndi yaxınlığında VII–VIII əsrlərə aid "Tosal ocağı" adlı abidə;
• XVIII-XIX əsrlərə aid Qızılhacılı məscidi;
• XVIII-XIX əsrlərə aid Borsunlu məscidi; Borsunlu yeraltı hamamı;
• XIII-XIV əsrlərə aid Borsunlu türbəsi;
• VII-XIII əsrlərə aid Mollavələdli türbəsi
• İlk orta əsrlərə aid 1-ci Kürəkçay qalası (Hazırəhmədli);
• Orta əsrlərdə inşa edilmiş 2-ci Kürəkçay qalası (Qaradağlı);
• Xan Qərvənd kəndi yaxınlığında XVIII əsrə aid abidə;
• Səfikürd kəndində XX əsrin əvvəllərində tikilmiş türbə, qala (XIII əsr) və XIX əsrdə tikilmiş məscid;
• Rəhimli kəndində XVIII–XIX əsrlərə aid türbə kompleksı, XIX əsrdə ucaldılmış Şatal qalası, XIX əsrə əid Mirzə Adıgözəl bəy türbəsi;

  

  Mirzə Adıgözəl bəy və ailəsinə məxsus türbələr kompleksi

• Qazanbulaq kəndində orta əsrlərə aid türbələr;
• Kürəkçay kəndində XIX əsrə aid qala, Gülüstan kəndində XII–XVII əsrlərə aid Gülüstan qalası.

Şatal şəhər-qalası

Qədim mənbələrdən məlum olur ki, Şatal V–VI əsrlərdə şəhər kimi mövcud olmuş və müxtəlif vaxtlarda Şatar, Şatal, Şətəl, Şutur kimi adlanmışdır. 1231-ci ildə monqollar Gəncəyə, Beyləqana və Şəmkirə basqın edərkən, Şatal şəhərini yerlə yeksan etmişlər. Şatal şəhərinin əsrlər boyu mövcud olduğu ərazi indi "qala yeri", yaxınlıqdakı kənd isə "sevinc, şənlik, səadət" mənasında Şadlı adlanır.

İqtisadiyyatı

Bu gün Goranboy Gəncə-Daşkəsən iqtisadi rayonuna aiddir və burada əsas sahə kənd təsərrüfatıdır. Yerli əhali pambıqçılıq, tərəvəzçilik, taxılçılıq və üzümçülüklə məşğuldur. 2017-ci il vəziyyətinə təsərrüfatlarda 40 909 baş iribuynuzlu mal-qara, 202 469 baş xırdabuynuzlu heyvan, 363 196 baş quş var. Bundan əlavə, bu ərazidə heyvandarlıq da kifayət qədər inkişaf etmişdir. Sovet İttifaqı dövründə bu rayonda 21 kolxoz və 4 sovxoz yerləşirdi.

Rayonda inkubasiya və quşçuluq zavodu, Dəliməmmədli pambıqtəmizləmə zavodu, Qazanbulaq teatr avadanlığı zavodu, “Azselxoztexnika” trestinin rayon şöbəsi, kurort təsərrüfatı fəaliyyət göstərirdi

Rayonda ərazisində fəaliyyət göstərən “Goran Pambıq” ASC pambıq emalı müəssisəsi, “Goranboy-Şərab” şərab istehsalı müəssisəsi, “Türk Yapı Sənaye” tikinti şirkəti, “Gilan holdinq” tikinti şirkəti, Qurbanov adına üzüm istehsalı və emalı müəssisələri, “Elmir” MMC-nin gips zavodu və s. regionun və ölkənin iqtisadiyyatına fayda verir.

1977-ci ildə ərazidə 75 min hektar yararlı torpaq sahəsi var idi. Bunlardan: 32,2 min hektar əkin sahəsi, 1,1 min hektar çoxillik bitkilər üçün ayrılmış torpaq, 100 hektar rekreasiya, 1,7 min hektar biçənək, 40 min hektar otlaq sahələridir.

Əkin sahələrinin həcmi 42,1 min hektardır. 18,9 min hektar taxıl və paxlalı bitkilər, 7,7 min hektar texniki bitkilər, 1,5 min hektar kartof, tərəvəz və bostan bitkiləri, 13,9 min hektar yem bitkiləri üçün ayrılıb. 2,8 min hektar sahədə meyvə və giləmeyvə, 89 hektarda üzüm yetişdirilir.

26,9 min hektar sahənin 42,2 faizi dənli və paxlalı bitkilərin, 26,5 faizi texniki bitkilərin, 0,6 faizi tərəvəz və kartofun, 30,7 faizi yem bitkilərinə ayrılıb[4]. 1,3 min hektar sahədə üzüm yetişdirilib. 1977-ci ildə rayonun təsərrüfatları dövlətə 22,1 min ton pambıq satmışlar. Rayonun kolxoz və sovxozlarında 18 min baş iribuynuzlu, 48 min baş xırdabuynuzlu mal-qara saxlanılırdı.

Goranboy kənd təsərrüfatı rayonudur. Rayonda 40 min 509 baş iri buynuzlu, o cümlədən 26 min 789 baş ana mal, 221 min 187 baş xırda buynuzlu mal-qara vardır. İl ərzində 42 min 862 ton süd istehsal olunur (2009-cu il). Rayonda südün emalı müəssisəsi olmadığından istehsal olunan süd qəbul məntəqələrinə verilə bilmir, təsərrüfatlarda qalaraq xarab olur. Rayon ərazisində süd məmulatları istehsalı zavodu yaradılarsa, bu böyük səmərə verər. İl ərzində rayonda 2 min tondan artıq kəsilmiş çəkidə mal-qara və quş əti istehsal olunur. Ərazidə bir dənə də olsun ət və quş əti məhsullarının emalı və konservləşdirilməsi müəssisəsi yoxdur. Bu cür müəssisə yaradılarsa, yüksək səmərə verər, eyni zamanda heyvandarlıq sahəsinin daha da inkişaf etidrilməsinə müsbət təsir göstərər. İldə rayonda təxminən 5 min başdan artıq iri və xırda buynuzlu mal-qara kəsilir. Kəsilmiş heyvanların dərisi istifadəsiz qalır. Rayonda gön və dərilərin emalı və gön-dəri məmulatlarının istehsalı müəssisəsi yaradılmasına ciddi ehtiyac vardır.

Goranboy rayonu mürəkkəb geoloji quruluşa malik olaraq əhəngdaşı, gips, gil, barıt, tikinti daşı, dolomit, qırmızı qum, narın qum, yodlu yeraltı suları kimi faydalı qazıntılar və sərvətlərlə zəngindir.

İdman

Goranboy rayonu idman sahəsində ölkə üzrə xüsusi çəkiyə malikdir.

Güləş

Qaradağlı kənd orta məktəbində güləş zalı fəaliyyət göstərir. Federasiya tərəfindən inventarla təmin edilmiş güləş zalında 80-dən çox yeniyetmə və gənc yunan-Roma güləşinin sirrlərinə yiyələnir. Olimpiya mükafatçısı, 2 qat Avropa çempionu və dünya ikincisi Həsrət Cəfərov, dünya və Avropa mükafatçısı Taleh Məmmədov, gənclər arasında dünya və Avropa mükafatçısı Əsgər Əlizadə, yeniyetmələr arasında olimpiya çempionu Elman Muxtarovun yetişdiyi bu məktəb Azərbaycan güləşində xüsusi çəkiyə malikdir.

Şahmat

Prezident İlham Əliyev 2012-ci il Goranboya səfəri çərçivəsində şahmat məktəbinin açılışında iştirak etmişdir.

Məlumat verildi ki, məktəbin tikintisinə 2011-ci ilin əvvəlində başlanmışdır. Yüksək səviyyədə aparılmış inşaat işləri 2012-ci ilin sonlarında başa çatdırılmışdır. İkimərtəbəli məktəb Goranboyda uşaqların şahmatın sirlərinə dərindən yiyələnmələri üçün lazımi avadanlıqla təchiz olunmuşdur. Məktəbin ətrafında müasir işıqlandırma sistemi quraşdırılmış, yaşıllıqlar salınmışdır.

Məlumat verildi ki, şahmat məktəbi əvvəllər məşğələlərin keçirilməsi üçün lazımi şəraiti olmayan binada yerləşirdi. Məktəb üçün şəhərin Heydər Əliyev prospektində ümumi sahəsi 300 kvadratmetr olan yeni bina inşa edilmişdir. Müasir memarlıq üslubunda tikilmiş məktəbin həyətində uşaqların açıq havada şahmat oynamaları üçün də geniş sahə yaradılmışdır.

Məktəblə tanışlıq zamanı Azərbaycan Prezidentinin diqqətinə çatdırıldı ki, binanın hər iki mərtəbəsində oyun zalları yaradılmışdır. Zallarda eyni vaxtda 50-dək şahmatçı görüş keçirə bilər. Buradakı tədris otaqları lazımi avadanlıqla təchiz olunmuşdur. Elektron biliklərin əldə olunması və müasir yeniliklərin qavranılması üçün ayrıca kompyuter otağı da yaradılmışdır. Bu da dərslərin kompyuter vasitəsilə keçirilməsinə, ən son yeniliklərin qısa müddətdə öyrənilməsinə şərait yaradır. Məktəbdə Prezident İlham Əliyevin və Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın təhsilin inkişafına göstərdikləri diqqət və qayğını əks etdirən fotogüşlər yaradılmışdır. Ümumilikdə, məktəbdə 494 uşağa şahmat dərsləri keçilir.

Qeyd edildi ki, şahmat məktəbi respublika səviyyəli yarışlara da ev sahibliyi etməyə hazırdır. Təsadüfi deyildir ki, Goranboy şahmatçıları son illərdə beynəlxalq və respublika şahmat turnirlərində medal, diplom və kuboklara layiq görülmüşlər.

Futbol

Rayonu AFFA Region liqasında “Qala Goranboy FK” təmsil edir.

Goranboy Olimpiya İdman Kompleksi

Goranboy Olimpiya İdman Kompleksinin ərazisi 3 hektardan çoxdur. Sahəsi 9137 kvadratmetr olan kompleksdə böyük idman korpusu yerləşir. Universal idman zalı 905 tamaşaçı tutumludur. Bu zal basketbol, voleybol, həndbol, futbol idman növləri üzrə məşqlərin və yarışların keçirilməsinə imkan verir. Eyni zamanda, cüdo, taekvondo, sambo, karate, kikboksinq və digər idman növləri üzrə məşqlərin və yarışların keçirilməsi üçün nəzərdə tutulub.

Uzun illərdir ölkəmizdə Olimpiya hərəkatı geniş vüsət alıb. Ötən illər ərzində Azərbaycanda onlarla Olimpiya İdman Kompleksi tikilib. Bu isə ölkəmizdə idmana marağı artırıb, gənclərin asudə vaxtlarını daha səmərəli keçirmələri üçün geniş imkanlar açıb. Goranboyda istifadəyə verilən Olimpiya İdman Kompleksi də bu qəbildən icra olunan layihələr sırasında xüsusi yer tutur.

Kompleksə üzgüçülük hovuzu da daxildir. Burada 200-dən çox tamaşaçının yarışları izləməsi üçün hər cür şərait var. Burada, həmçinin güləş, boks, fitnes-trenajor, aerobika, gimnastika və rəqs zalları, şahmat otağı, konfrans zalı və digər otaqlar yaradılıb. Ərazidə üçmərtəbəli, 44 yerlik mehmanxana da fəaliyyət göstərir. Burada da idmançıların və qonaqların istirahəti üçün bütün imkanlar var. Futbol stadionunun tribunası 1141 tamaşaçı yerlikdir. Bundan əlavə, iki mini futbol meydançası da qurulub. Voleybol-basketbol meydançası, həmçinin uşaq əyləncə meydançası yaradılıb. Kompleksdə fiziki imkanları məhdud idmançılar və tamaşaçılar üçün də müvafiq şərait yaradılıb.

Turizm

Rayonun ən məşhur turizm zonalarına, Kiçik Qafqazın Şimal-Şərq yamaclarında yerləşən meşə landşaftı ilə zəngin Aşağı Ağcakənd, Yuxarı Ağcakənd qəsəbələrini, Ballıqaya, Buzluq kəndlərini və Naftalan şəhərinin adını qeyd etmək olar.

Ballıqaya şəlaləsi, Goranboy

Avtomobil və dəmir yolları

Rayon ərazisindən Bakı-Qazax magistral yolunun 43 km-lik hissəsi, Bakı-Tbilisi dəmiryolunun 42 km-lik hissəsi və Qaradağ-Ağstafa-Tbilisi qaz kəməri keçir.

1994-cü ilə qədər Naftalan hava limanı fəaliyyət göstərib. Hazırda yenidənqurma işləri aparılır, bundan sonra hava limanı fəaliyyətini bərpa edəcək.

Yerli mətbuat (KİV)

Rayonun ictimai-siyasi qəzeti olan "Mübariz" ayda 3 dəfə çap olunur. "Gülüstan" ədəbi məclisinin nəşri olan "Gülüstan" toplusu ayda bir dəfə nəşr olunur.

Naftalan şəhəri

Turizm şəhəri Naftalan

Nisbətən yaxın vaxtlarda Naftalan adlı kəndin yerində yaranmış Naftalan şəhəri bu rayonun məşhurlaşmasında mühüm rol oynamışdır. Kurort şəhəri olan Naftalanda bir neçə sanatoriya və pansionat var. Naftalanın əsas sərvəti – Naftalan neftidir. Naftalan adının etimologiyası "süzülən" və ya "axıb gedən" mənasını verən "nafta" sözündəndir. Midiyalılar yağı bu cür adlandırırdılar. Müalicəvi xassələrə malik olan Naftalan nefti əsəb, genikoloji, uroloji və dəri xəstəliklərinin, eləcə də qara ciyər xəstəliklərinin, oynaqların və dayaq-hərəkət aparatına aid oynaqdan kənar yumşaq toxumaların müalicəsi üçün müstəsna vasitə kimi bütün dünyada məşhurdur.

Dəliməmmədli şəhəri

Əkbər Cümə məscidi

Dəliməmmədli şəhəri Goranboy rayonunun iqtisadiyyatında mühüm rola sahibdir. Şəhərdə sənaye əhəmiyyətli pambıq təmizləmə və süd zavodları, maşınqayırma avadanlıqları fabriki, gübrə zavodu, gips zavodu və taxıl qəbulu məntəqəsi, Goranboy rayonu üzrə aqroservis və aqrolizinq xidməti, uşaq musiqi məktəbi, peşə məktəbi, elektronlaşdırılmış kitabxana, uşaq bağçası, xəstəxana, dəmiryolu stansiyası, bank, mikrokredit xidmətləri var. Dəliməmmədli Bakı-Tbilisi dəmiryolunun 349-cu kilometrliyində Goranboy şəhərindən 26 kilometr şimal-qərbdə yerləşir. Bakı-Qazax magistral yolu üzərində yerləşir. Gəncə-Qazax düzənliyindədir.

Həmçinin bax

• Azərbaycanın inzibati bölgüsü
• Naftalan
• Dəliməmmədli
• Gülüstan qalası (Goranboy)
• Gülüstan kəndi
• Şətəl qalası
• Goranboy əməliyyatı