Türk dilləri

Türk dilləri — dünyada böyük sayda əhalinin danışdığı qohum dillər qrupu.

Türk dilləri ailəsi 41 dil, ləhcə və ya şivədən ibarətdir. Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkmənistan, Özbəkistan, Başqırdıstan, Tatarıstan, Tıva, Çuvaşıstan, Yakutiya (Saxa), Dağlıq Altay və Xakasiya yerli əhalisinin, eləcə də İran, İraq, Əfqanıstan, Çin, Bolqarıstan, Rumıniya, keçmiş Yuqoslaviya və Albaniyanın bir sıra xalqlarının genoloji (mənşəcə) və tipolji cəhətdən qohum dilləri. Keçmiş SSRİ-də türk xalqları slavyan xalqlarından sonra II yeri tuturdu və SSRİ-də bu dil ailəsinə mənsub 23 dil olmuşdur. Türk dilləri qismən Dağıstanda (Qumuqlar, Noğaylar), Kabarda-Balkariya, Qaraçay-Çərkəz (Balkarlar, Qaraçaylılar, Noqaylar), Stavropolda (Noğaylar, Truxmenlər), Moldovada (Qaqauzlar), Litvada (Kəraimlər, Tatarlar), Ukraynada (Krım tatarları) və s. yerlərdə də yayılmışdır. Türk dillərinin hansı dillər ailəsinə daxil olması indiyədək müəyyənləşdirilməmişdir. Alimlərin bir qismi onları Ural-Altay, digər qismi isə Altay dillərinə daxil edirlər. Türk dilləri qrupunu müstəqil dil ailəsi hesab edənlər də var. Türkiyədə isə ümumən türk dilləri əvəzinə türk ləhcələri təbiri qəbul edilməkdədir və buna görə Türkiyə türkcəsi, Azərbaycan türkcəsi, özbək türkcəsi, və s. hamısı türk dilinin ləhcələri hesab edilir. Türk dili deyəndə Türkiyə türkcəsi nəzərdə tutulmaz, ləhcələrin hamısını əhatə edən dil kimi başa düşülür. Türkiyədə universitetlərdə Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları adlanan kafedralarda türk dilləri və ədəbiyyatları barədə dərslər keçilir.

Hazırda bu dil ailəsi 180 milyon insanın doğma dilidir.

Türk dillərinin tarixi inkişafı aşağıdakı mərhələlərə bölünür:

Altay və Hun dövrləri (eramızın V əsrinədək)
Qədim Türk dövrü (V-X əsrin əvvəli)
Orta Türk dövrü (X-XV əsrlər)
Yeni və ən yeni türk dövrləri (XVI-XX əsrdə).

Türk dillərinin təsnifatı

Qəbul olunmuş təsnifata görə türk dilləri Qərbi (Qərbi hun) və Şərq (Şərqi hun) qollarına ayrılır:

Bolğar qolu
Ortaq Türk qolu
- Oğuz
- Oğuzlar(X-XI əsrlər)
  - Qərb qolu
  - Türkmən dili
  - Salar dili (?)
- Qıpçaq
- Karluq
  - Özbək dili
  - Uyğur (yeni uyğur) dili
- Sibir
  - - Qədim Uyğur dili
    - Altay dili
    - Tuva dili
    - Yakut dili
    - Xakas dili
    - Şor dilləri
    - Sarı Yuqur dili
    - Qədim Qırğız dili
- Qırğızqıpçaq
  - Qırğız dili

Üstünlüyü

Bir dilin nə qədər köklü və güclü olduğu, o dilin keçmişiylə ölçülür. Şübhəsiz türkcə, bilinən ilk yazılı qaynağı (Orxon Abidələri) ələ alındığında, min ildən çox keçmişiylə köklü və güclü bir dildir.

Söz və cümlə durumu hər dildə özünə aid bir qanuna bağlıdır. Bu qanunların toplumuna dil qrammatikası deyilir. Qanunlardan əlavə dillərin ayrıca özəl qanunlarıda var ki düzənli qaydalara bağlı deyillər. Məsələn: mukəssər cəmi ərəb dilində, artıq hərflər və qaydasız fellər ingilis dilində qaydasız qrammatikalardırlar. Belə qanunsuz qaydalara ərəb dilində səmai(eşitməli) deyirlər. Bu deyişin səbəbi də onların bəlli bir qanuna bağlı olmadığıdır, buna görədə onları gərək eşidib və yadda saxlayasan.

Səmainin tərsi qiyasi(müqayisə etməli) olur ki qaydalı qanunlara bağlıdır və dilin əsas gücü bu qaydaya dayanır.

Səmai sözlər bir dildə az olduqca dilin qaydalı olmağı və gücüdə artar.

Açıq və ümumi dil qaydaları az, bütov, və yayğın olsa dilin gücü və davamıda artar. Məsələn : Düzdür ki,ərəb dili ((sərf və nəhv)) baxımından çox güclüdür amma onun qayda və qanunları o qədər budaqlı və çoxdur ki,onu bütün bir səviyyədə öyrənmək çətindir.^[1]

Türk dilləri sərf və açl qayda baxımından zəngin və asan öyrənişlidirlər. Bu qayda və qanunlar diqqət, genişlik və asanlıq baxımından riyaziyyat qaydalarına bənzəyirlər. Türk dilinin sərf qaydaları neçə barmaq sayılı bütün qaydaya bölünür və bu mövzu türk dilinin asan öyrənişli və dil gücünün əlamətidir.^[1]

Dil ailəsinin xüsusiyyətləri

Türk dillərinin hamısında ahəng qanunu, samitlərin assimiliyasiyası, kök və şəkilçilərin xüsusi quruluşuna malik olması, demək olar ki, eynilik təşkil edir. Bu tipoloji uyğunluq morfologiyaya da aiddir. Türk dili iltisaqi dillərə daxildir. Onlarda qrammatik cins kateqoriyası yoxdur. Qoşmalar sözün sonuna əlavə olunur, sözdüzəldici və sözdəyişdirici şəkilçilərin sırası möhkəm qanunauyğunluğa tabedir. Hal və mənsubiyyət kateqoriyaları çoxlu ümumi cəhətlərə malikdir. Kök sözlərin heç bir şəkilçi qəbul etmədən işlənə bilməsi, vahid təsrif sistemi, əvəzliklərdəki ümumilik və s. də belə oxşarlıqlardandır. Bu dillərin sintaktik quruluşunda da tipoloji eynilik çoxdur; söz və söz birləşmələrinin cümlədəki sırası sabitdir: təyin təyin olunandan əvvəl gəlir və onunla uzlaşmır, tamamlıq tamamladığı sözlərdən əvvəl gəlir, tabeli mürəkkəb cümlələr az, tərkiblər isə çoxdur. Lüğət tərkibində ümumilik daha qabarıq şəkildə özünü göstərməlikdədir.

	Əski türkcə	Azərbaycanca	Türkiyə türkcəsi	Türkməncə	Tatarca	Qazaxca	Özbəkcə	Uyğurca	Yakutca	Çuvaşca
	ata	ata	baba		ata		ota
	ana	ana	anne/ana	ene	ana	ana	ona	ana		an'n
	o'gul	oğul	oğul	oğul	uğlı	ul	o'gil	oghul	uol	yvul
	er(kek)	ər/erkək	erkek	erkek	ir	yerkek	erkak	är	yer	ar
	kyz	qız	kız	gyz	qız	qιz	qiz	qiz	kis	χe'r
	kiši	kişi	kişi	kişi	keşe	kisi			kihi
	kelin	gəlin	gelin	geli:n	kilen	kelin	kelin	kelin	kilin	kilen
	Əski türkcə	Azərbaycanca	Türkiyə türkcəsi	Türkməncə	Tatarca	Qazaxca	Özbəkcə	Uyğurca	Yakutca	Çuvaşca
	jürek	ürək	yürek	ýürek	yörək	zhürek	yurak	yüräk	su‘req
	qan	qan	kan	ga:n	qan	qan	qon	qan	qan	jon
	baš	baş	baş	baş	baş	bas		baş	bas	puš
	qyl	qıl	kıl	qyl	qıl	kyl	kyl	kyl	kil	χe'le'r
	köz	göz	göz	göz	küz	köz	ko'z	köz	kos	kör
	kirpik	kirpik	kirpik	kirpik	kerfek	kirpik	kirpik	kirpik	kirbi	χurbuk
	qulqaq	qulaq	kulak	gulak	qolaq	qulaq	quloq	qulaq	gulkak	χo'lga
	burun	burun	burun	burun	borın	murιn	burun	burun	murun
	qol	qol	kol	gol	qul	qol	qo'l		qol	χol
	el(ig)	əl	el	el					ili:	ala'
	barmak	barmaq	parmak	barmak	barmaq		barmoq	barmaq
	tyrnaq	dırnaq	tırnak	dyrnaq	tırnaq	tιrnaq	tirnoq	tirnaq	tiniraq
	tiz	diz	diz	dy:z	tez	tize	tizza	tiz	tüsäχ
	baltyr	baldır	baldır	baldyr	baltır	baldyr	boldyr	baldir	ballyr
	adaq	ayaq	ayak	aýaq	ayaq	ayaq	oyoq		ataq
	qaryn	qarın	karın	garyn	qarın	qarιn	qorin	qor(saq)	qaryn	χyra'm
	Əski türkcə	Azərbaycanca	Türkiyə türkcəsi	Türkməncə	Tatarca	Qazaxca	Özbəkcə	Uyğurca	Yakutca	Çuvaşca
	at	at	at	at	at	at	ot	at	at	ut
	siyir	sığır	sığır	sygyr	síır (sıyır)	siyιr	sigir
	yt	it	it	it	et	iyt	it	it	yt	jyda
	balyq	balıq	balık	balyk	balıq	balιq	baliq	beliq	balyk	pola'
	bit	bit	bit	bit	bet	biyt	bit	pit	byt	pyjda
	Əski türkcə	Azərbaycanca	Türkiyə türkcəsi	Türkməncə	Tatarca	Qazaxca	Özbəkcə	Uyğurca	Yakutca	Çuvaşca
	ev	ev	ev	öý	öy	üy	uy	öy		av
	otag	otaq	otağ	otaq		otaq	otoq		otu:
	yol	yol	yol	yo:l	yul	zhol	yo'l	yol	suol	sol
	köprüq	körpü	köprü	köpri	küpar	köpir	ko'prik	kövrük	kürpe
	oq	ox	ok	ok	uk		o'q	oq	oχ	ugu
	ot	ot	ot	ot	ut	ot	o't	ot	uot	vot
	kül	kül	kül	kül	köl	kül	kul	kül	kül	kö'l
	suv	su	su	suw	syw	suw	suv	su	ui	syv
	kemi	gəmi	gemi	gämi	kimä	keme	kema			kim
	köl	göl	göl	köl	kül	köl	ko'l	köl	küöl
	atov	ada	ada	ada	atan	aral	orol	aral		ută
	küneš	günəş	güneş	gün	qoyaş	kün		kün	kün	χĕvel
	bulut	bulud	bulut	bulut	bolıt	bult	bulut	bulut	bylyt	pĕlĕt
	yulduz	ulduz	yıldız	ýyldyz	yoldız	zhuldιz	yulduz	yultuz	sulus	şăltăr
	topraq	torpaq	toprak	toprak	tufraq	topιraq	tuproq	tupraq	toburaχ	tăpra
	töpü	təpə	tepe	depe	tübä	töbe	tepa		töbö	tüpe
	yağac	ağac	ağaç	agaç	ağaç	ağaš				jyvăş
	tenri	tanrı	tanrı	taňry	täñre			tängri	tanara	tură
	Əski türkcə	Azərbaycanca	Türkiyə türkcəsi	Türkməncə	Tatarca	Qazaxca	Özbəkcə	Uyğurca	Yakutca	Çuvaşca
	uzun	uzun	uzun	uzyn	ozın	uzιn	uzun	uzun	uhun	vărăm
	yany	yeni	yeni	yany	yaña	zhanga	yangi	yengi	sana	şĕnĕ
	semiz	səmiz	semiz	semiz	simez	semiz	semiz	semiz	emis	samăr
	tolu	dolu	dolu	do:ly	tulı	tolι	to'la	toluq	toloru	tulli
	aq	ağ	ak	ak	aq	aq	oq	aq
	qara	qara	kara	gara	qara	qara	qora	qara	χara	χura
	qyzyl	qızıl	kızıl	gyzyl	qızıl	qızıl	qizil	qizil	kyhyl	χĕrlĕ
	kök	göy	gök	gök	kük	kök	ko'k	kök	küöq	kăvak
Saylar	Əski türkcə	Azərbaycanca	Türkiyə türkcəsi	Türkməncə	Tatarca	Qazaxca	Özbəkcə	Uyğurca	Yakutca	Çuvaşca
1	bir	bir	bir	bir	ber	bir	bir	bir	bi:r	pĕrre
2	eki	iki	iki	iki	ike	yeki	ikki	ikki	ikki	ikkĕ
4	tört	dörd	dört	dö:rt	dürt	tört	to'rt	töt	tüört	tăvattă
7	yeti	yeddi	yedi	yedi	cide	zheti	yetti	yättä	sette	şiççĕ
10	on	on	on	o:n	un	on	o'n	on	uon	vunnă
100	yüz	yüz	yüz	yü:z	yöz	zhüz	yuz	yüz	sü:s	şĕr

Şəxs əvəzlikləri
Türkiyə	Azərbaycan	Türkmən	Özbək	Yeni Uyğur	Başqırd	Tatar	Qazax	Qırğız	Yakut	Çuvaş
ben	mən	men	men	men	min	min	men	men	min	epĕ / ep
bana	mənə	maňa	menga	manga	miñä	miña	mağan	maga	miexe / miexeğe	mana
beni	məni	meni	meni	méni	mine	mine	meni	meni	miigin	mana
bende	məndə	mende	menda	mende / méningde	mindä	mindä	mende	mende	-	manra
benden	məndən	menden	mendan	mendin / méningdin	mindän	minnän	menen	menden	miigitten	manran
benim	mənim	meniň	mening	méning	mineñ	minem	meniñ	menin	miene	man / manăn
benimle	mənimlə	men bilen / meniň bilen	men bilan / mening bilan	men bilen / méning bilen	mineñ menän	minem belän	menimen	men menen	miiginen	manpa
Türkiyə	Azərbaycan	Türkmən	Özbək	Yeni Uyğur	Başqırd	Tatar	Qazax	Qırğız	Yakut	Çuvaş
sen	sən	sen	sen	sen	hin	sin	sen	sen	en	esĕ / es
sana	sənə	saňa	senga	sanga	hiñä	siña	sağan	saga	eyiexe / eyiexeğe	sana
seni	səni	seni	seni	séni	hine	sine	seni	seni	eyigin	sana
sende	səndə	sende	senda	sende / séningde	hindä	sindä	sende	sende	-	sanra
senden	səndən	senden	sendan	sendin / séningdin	hindän	sinnän	senen	senden	eyigitten	sanran
senin	sənin	seniň	sening	séning	hineñ	sineñ	seniñ	senin	eyiene	san / sanăn
seninle	səninlə	sen bilen / seniň bilen	sen bilan / sening bilan	sen bilen / séning bilen	hineñ menän	sineñ belän	senimen	sen menen	eyiginen	sanpa
Türkiyə	Azərbaycan	Türkmən	Özbək	Yeni Uyğur	Başqırd	Tatar	Qazax	Qırğız	Yakut	Çuvaş
siz	siz	siz	siz	siz / sili	heź	sez	siz	siz	en	esir / esĕr
size	sizə	size	sizga	sizge / silige	heźgä	sezgä	sizge	sizge	eyiexe / eyiexeğe	sire
sizi	sizi	sizi	sizni	sizni / silini	heźźe	sezne	sizdi	sizdi	eyigin	sire
sizde	sizdə	sizde	sizda	sizde / silide	heźźä	sezdä	sizde	sizde	-	sirĕnte
sizden	sizdən	sizden	sizdan	sizdin / silidin	heźźän	sezdän	sizden	sizden	eyigitten	sirĕnten
sizin	sizin	siziň	sizning	sizning / silining	heźźeñ	sezneñ	sizdiñ	sizdin	eyiene	sirĕn
sizinle	sizinlə	siz bilen / siziň bilen	siz bilan / sizning bilan	siz bilen / sizning bilen / sili bilen	heźźeñ menän	sezneñ belän	sizben	siz menen	eyiginen	sirĕnpe
Türkiyə	Azərbaycan	Türkmən	Özbək	Yeni Uyğur	Başqırd	Tatar	Qazax	Qırğız	Yakut	Çuvaş
o	o	ol	u	u	ul	ul	ol	al	kini	văl / ul
ona	ona	oňa	unga	uningha	uğa	aña	oğan	aga	kiniexe	ăna
onu	onu	onu	uni	uni	unı	anı	onı	anı	kinini	ăna
onda	onda	onda	unda	unda / uningda / anda	unda	anda	onda	anda	-	unra / unta
ondan	ondan	ondan	undan	undin / uningdin / andin	undan	annan	onan	andan	kinitten	unran / untan
onun	onun	onuň	uning	uning	unıñ	anıñ	onıñ	anın	kiene	un / unăn
onunla	onunla	o bilen / onuň bilen	u bilan / uning bilan	u bilen / uning bilen	unıñ menän	anıñ belän	onımen	al menen	kininen	unpa
Türkiyə	Azərbaycan	Türkmən	Özbək	Yeni Uyğur	Başqırd	Tatar	Qazax	Qırğız	Yakut	Çuvaş
biz	biz	biz	biz	biz	beź	bez	biz	biz	bihigi	epir / epĕr
bize	bizə	bize	bizga	bizge	beźgä	bezgä	bizge	bizge	bihiexe / bihiexeğe	pire
bizi	bizi	bizi	bizni	bizni	beźźe	bezne	bizdi	bizdi	bihigini	pire
bizde	bizdə	bizde	bizda	bizde	beźźä	bezdä	bizde	bizde	-	pirĕnte / pirte
bizden	bizdən	bizden	bizdan	bizdin	beźźän	bezdän	bizden	bizden	bihigitten	pirĕnten / pirten
bizim	bizim	biziň	bizning	bizning	beźźeñ	bezneñ	bizdiñ	bizdin	bihiene	pirĕn
bizimle	bizimlə	biz bilen / biziň bilen	biz bilan / bizning bilan	biz bilen / bizning bilen	beźźeñ menän	bezneñ belän	bizben	biz menen	bihiginen	pirĕnpe
Türkiyə	Azərbaycan	Türkmən	Özbək	Yeni Uyğur	Başqırd	Tatar	Qazax	Qırğız	Yakut	Çuvaş
siz	siz	siz	senlar	siler / sénler	heź	sez	sender	siler	ehigi	esir / esĕr
size	sizə	size	senlarga	silerge / sénlerge	heźgä	sezgä	senderge	silerge	ehiexe / ehiexeğe	sire
sizi	sizi	sizi	senlarni	silerni / sénlerni	heźźe	sezne	senderdi	silerdi	ehigini	sire
sizde	sizdə	sizde	senlarda	silerde / sénlerde	heźźä	sezdä	senderde	silerde	-	sirĕnte
sizden	sizdən	sizden	senlardan	silerdin / sénlerdin	heźźän	sezdän	senderden	silerden	ehigitten	sirĕnten
sizin	sizin	siziň	senlarning	silerning / sénlerning	heźźeñ	sezneñ	senderdiñ	silerdin	ehiene	sirĕn
sizinle	sizinlə	siz bilen / siziň bilen	senlar bilan	siler bilen / sénler bilen	heźźeñ menän	sezneñ belän	sendermen	siler menen	ehiginen	sirĕnpe
Türkiyə	Azərbaycan	Türkmən	Özbək	Yeni Uyğur	Başqırd	Tatar	Qazax	Qırğız	Yakut	Çuvaş
onlar	onlar	olar	ular	ular	ular	alar / ular	olar	alar	kiniler	vĕsem / vălsem
onlara	onlara	olara	ularga	ulargha	ularğa	alarğa	olarğa	alarga	kinilerge	vĕsene
onları	onları	olary	ularni	ularni	ularźı	alarnı	olardı	alardı	kinileri	vĕsene
onlarda	onlarda	olarda	ularda	ularda	ularźa	alarda	olarda	alarda	-	vĕsenche
onlardan	onlardan	olardan	ulardan	ulardin	ularźan	alardan	olardan	alardan	kinilerten	vĕsenchen
onların	onların	olaryň	ularning	ularning	ularźın	alarnıñ	olardıñ	alardın	kiennere	vĕsen / vĕsenĕn
onlarla	onlarla	olar bilen	ular bilan	ular bilen	ular menän	alar belän	olarmen	alar menen	kinilerinen	vĕsempe

Əlifbası

Türk dilinin qədim yazılı abidələri (Orxon-Yenisey əlifbası ilə) VI-XI əsrlərə aiddir; daha qədim abidələri isə mani, brahmi və soğdi əlifbası ilə yazılmışdır (Sintszyan və Orta Asiya). Sonralar türk yazısı (Uyğur və Ərəb əlifbaları ilə) şərqdə Kaşqar, Orta-Asiya və Qızıl Ordada, qərbdə isə Səlcuqilər dövlətində (Kiçik Asiya), Azərbaycanda, Türkiyədə, Misirdə, Hindistanda və s. yerlərdə inkişaf etmişdir.

XX əsrin 20-30-cu illərində keçmiş SSRİ-nin türkdilli xalqları latın əlifbasından istifadə etmişlər. 30-cu illərin sonunda bu dillərin çoxu üçün kiril qrafikası əsasında əlifba yaradılmışdır. Türkiyədə 1928-ci ildən latın qrafikalı əlifba qəbul olunmuşdur. Lakin SSRİ dağıldıqdan sonra azad olmuş türkdilli dövlətlər yenidən latın qrafikalı əlifbadan istifadə etmişlər.

Tarix

XIX əsr

Keçmiş Sovet türk xalqlarının arasında ədəbi dilləri inkişaf etməyə ilk başlayanlar Volqa və Krım tatar, Azərbaycan və qazax mütəfəkkirləri idilər. Onların arasından olan Krım tatar mütəfəkkiri, İsmayıl Qaspıralı 1884 ildə Terjuman jurnalında bir türk lingua franca-nı yaratmağa təklif edib.^[2]

XX əsr

Sovet dövrü

Əsas məqalə: Sovet İttifaqı

Sovet İttifaqının "müsəlman" sayılan əhalisinin böyük əksəriyyəti türk dillərində danışırdı.^[3] Sovet dövründə türk dillərin sayısını standatlaşma yolu ilə azaltma imkanı bir türkçü iddia kimi hücüm olunurdu. Əksinə, əvvəl dialekt sayılan bir sıra ləhcə dil statusa qaldırılmış.^[4]

Türk dilləri barəsində fəaliyyətlər və elmi işlər

SSRİ dövrünə qədər türkdilli xalqların iki əsas yazılı dili var idi: Osmanlı türkcəsi və Çağatay türkcəsi. Bu dövrdə Osmanlı və Azərbaycan ərazilərindən başqa türk dünyasının əhəmiyyətli bir hissəsi Çağatay türkcəsi işlədib bu yazı dilini Türki Til adlandırmışdır. Bu dövrdə və hətta SSRİ-nin qurulmasından bir müddət sonra da əcnəbilərin təsnifatda türk ləhcələrinin nomenklaturasını işlətdikləri görülür. Əslində rusların hər bir türk tayfası üçün ayrıca yazı dili quraşdırmaq səyləri hələ Çar Rusiyası dövründə başlamışdır. Bundan əlavə, V. Radloffun “Opit slovarya tyurkskih nareçiy” (Versuch eines Wörterbuches der Turk-Dialecte) I-IV əsəri də “Türk dialektlərinin lüğət essesi” adlandırılmış və əsərdə qazax, qırğız, özbək və b. dialekt kimi təsnif edilirdi. Özbək Əbdürrəuf Fitrətin 1919-cu ildə nəşr etdirdiyi “Tilimiz” adlı məqaləsində öz dilini türk adı ilə qeyd etdiyi görünür. Azərbaycanlı Mirzə Ələkbər Sabirin 1910-cu ildə “Günəş” qəzetində Osmanlı dilindən öz dilinə tərcüməni türkcədən türkcəyə tərcümə kimi şərh və tənqid etdiyi görünür. Azərbaycan şairi, yazıçısı və maarifçisi Abdulla Şaiqin türk dili (1924) və Türk ədəbiyyatı (1924) adlı əsərləri də azərbaycan dilinin türk dili adlandırılmasına nümunədir. B. Ercilasun, Türkiyədə türk ləhcələrinin təsnifatının keçmişdən bəri davam edən bir təcrübə olduğunu və bunun rusların həyata keçirdiyi dil siyasəti nəticəsində ortaya çıxan təsnifatı qəbul etməməkdən ibarət olduğunu iddia edir. Tələt Təkinin əvvəlcə dialekt təsnifatını qəbul etdiyi, daha sonra dil təsnifatına müraciət etdiyi görülür.

Türkiyədə türk dilləri və ya türk ləhcələri adı altında bir çox türk dillərinin birlikdə və ya ayrı-ayrılıqda müzakirə edildiyi akademik nəşrlər mövcuddur. Məqalələrdən başqa bir çox türk dilinin birlikdə müzakirə edildiyi əsas mənbələrdən bəziləri bunlardır:

Ahmet Cevat Emre, Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri, TDK, İstanbul 1949.
Saadet Çağatay, Türk Lehçeleri Örnekleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1950.
Ahmet Bican Ercilasun vd., Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Kültür Bakanlığı, Ankara 1991.
Timur Kocaoğlu vd., Türk Dünyası Konuşma Kılavuzu, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1992.
Talat Tekin, Türk Dilleri -Giriş-, Simurg, İstanbul 1999.
Ahmet Buran, Çağdaş Türk Lehçeleri, Akçağ, İstanbul 2001.
Nami Ardakoç vd., Modern Türk Dilleri Seyahat ve Konuşma Kılavuzu, Geçit Kitabevi, İstanbul 2005.
Ahmet Bican Ercilasun vd., Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ, İstanbul 2007.

Bunların arasında 1991-ci ildə Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən nəşr edilən Müqayisəli Türk ləhcələri lüğəti adlanan lüğətə Türk Dil Qurumunun rəsmi lüğət internet səhifəsində ^[5] onlayn olaraq daxil olmaq mümkündür. Pamukkale Universitetindən bir tədqiqatçı tərəfindən hazırlanan ^[6] PAU ÇTLE saytında müxtəlif türk ləhcələri lüğətləri və söz öyrənmə oyunları^[7]^[8] onlayn olaraq yayımlanır.^[9]

İstinadlar

↑ ¹ ² Kitab-Türk dili Hünərdir/yazar İsmail hadi-1996 Təbriz birinci çap s,09
↑ Geoffrey Wheeler The Turkic Languages of Soviet Muslim Asia: Russian Linguistic Policy, Middle Eastern Studies, Vol. 13, No. 2 (May, 1977), pp. 208-217 (p. 209)
↑ Geoffrey Wheeler The Turkic Languages of Soviet Muslim Asia: Russian Linguistic Policy, Middle Eastern Studies, Vol. 13, No. 2 (May, 1977), pp. 208-217 (p. 208)
↑ Jonathan Pool Developing the Soviet Turkic Tongues: The Language of the Politics of Language, Slavic Review, Vol. 35, No. 3 (Sep., 1976), pp. 425-442 (p. 430)
↑ sozluk.gov.tr
↑ Türk Dil Kurumu, Dil Öğretme ve Öğrenme Çalıştayı Raporu, 2018
↑ Sabah Gazetesi web sitesi, PAÜ'nün 9 farklı dille adam asmaca oyunu büyük beğeni topladı, 28 May 2020
↑ PAÜ Burada web sitesi, PAÜ'den 9 dilde yeni bilgisayar oyunu Feza X, 17 Dekabr 2021
↑ Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Türk Ləhcələrinin Müqayisəli Lüğəti) birincidə Türk Dil Qurumunun tdk.gov.tr rəsmi saytındakı lüğətlər arasında yayımlanıb. Daha sonra bu lüğətlər sozluk.gov.tr saytına köçürülüb. Pamukkale Universitetinin lüğəti 2014-cü ildə ctle.pau.edu.tr domen adı ilə nəşrə başlayıb və 2019-cu ildə pauctle.com-a keçib.

Xarici keçidlər

Türk Dilleri Portalı
Türk dil qrupuna aid xəritə
Orxon Abideleri mətni Arxivləşdirilib 2012-04-11 at the Wayback Machine
Türk dillərinin sözlükləri

Həmçinin Bax

[ReferenceA-1] ¹ ² Kitab-Türk dili Hünərdir/yazar İsmail hadi-1996 Təbriz birinci çap s,09

[2] Geoffrey Wheeler The Turkic Languages of Soviet Muslim Asia: Russian Linguistic Policy, Middle Eastern Studies, Vol. 13, No. 2 (May, 1977), pp. 208-217 (p. 209)

[3] Geoffrey Wheeler The Turkic Languages of Soviet Muslim Asia: Russian Linguistic Policy, Middle Eastern Studies, Vol. 13, No. 2 (May, 1977), pp. 208-217 (p. 208)

[4] Jonathan Pool Developing the Soviet Turkic Tongues: The Language of the Politics of Language, Slavic Review, Vol. 35, No. 3 (Sep., 1976), pp. 425-442 (p. 430)

[5] sozluk.gov.tr

[6] Türk Dil Kurumu, Dil Öğretme ve Öğrenme Çalıştayı Raporu, 2018

[7] Sabah Gazetesi web sitesi, PAÜ'nün 9 farklı dille adam asmaca oyunu büyük beğeni topladı, 28 May 2020

[8] PAÜ Burada web sitesi, PAÜ'den 9 dilde yeni bilgisayar oyunu Feza X, 17 Dekabr 2021

[9] Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Türk Ləhcələrinin Müqayisəli Lüğəti) birincidə Türk Dil Qurumunun tdk.gov.tr rəsmi saytındakı lüğətlər arasında yayımlanıb. Daha sonra bu lüğətlər sozluk.gov.tr saytına köçürülüb. Pamukkale Universitetinin lüğəti 2014-cü ildə ctle.pau.edu.tr domen adı ilə nəşrə başlayıb və 2019-cu ildə pauctle.com-a keçib.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]