Dünya ətrafında 80 xəzinə

Dünya ətrafında 80 xəzinə (ing. Around the World in 80 Treasures) - BBC tərəfindən istehsal olunmuş on seriyalı incəsənət və səhayət sənədli filmidir. İncəsənət tarixi üzrə mütəxəssis Den Kruinkşank tərəfindən hazırlanmış sənədli film ilk dəfə 2005-ci ilin mart-aprel aylarında yayımlanmışdır. Filmin adı Jül Vernin məşhur "80 gün dünya ətrafında" romanının adından götürülmüşdür.

Dünya ətrafında 80 xəzinə
ing. Around the World in 80 Treasures
Janr	sənədli film
İstehsalçı	BBC
Kanal	BBC Two
İlk baxış tarixi	21 fevral 2005-25 aprel 2005
Filmin növü	tammetrajlı sənədli film
Müddət	56 dəq.
Ölkələr	Böyük Britaniya
Dil	ingiliscə
Mövsüm sayı	1
Bölüm sayı	10
IMDb	ID0450898

Serialda beş aylıq dünya turuna başlayan tədqiqatçı insanlar tərəfindən yaradılmış və müxtəlif ölkələrdə yerləşən 80 xəzinəni təqdim edilir. Mühüm əhəmiyyətli xəzinələr arasında memarlıq nümunələri və tarixi artefaktlar vardır. Dünya turu çərçivəsində ümumilikdə 34 ölkəni ziyarət edən Kruinkşank yeddi qitədən altısında olur (Antarktidaya getmir). Həmin dövrdə təhlükəli ərazi olduğuna görə tədqiqatçı İraqa getməkdən imtina edir.

Serial boyunca tədqiq edilən 80 xəzinədən başqa tədqiqatçı səfər etdiyi yerlərdə müxtəlif qeyri-ənənəvi qida nümunələrinin (qoyun xayası, beyin, müxtəlif cücülər və sair) dadına baxır, yerli adətlər və ərazinin tarixi haqqında məlumat verir. Nəqliyyat vasitəsi kimi təyyarə, qatar, dəvə, ulaq, ayaq, hava şarı, velosiped, skuter, avtomobil və qayıq istifadə edilir.

Tədqiqatçının memarlığa olan sevgisi filmdə özünü açıq göstərir. Seçilmiş xəzinələrin bir çoxu memarlıq və tarixi abidələrdir. UKTV serialı bir neçə dəfə təkrar efirə verib. Lakin kommersiya standartlarına uyğun olaraq (arada reklamların yerləşdirilməsi üçün) bir saat müddətinə sığması üçün seriyalar montaj edilərək davam etmə müddəti 46 dəqiqəyə qədər azaldılıb.

Kitab

Sənədli filmləri müşayət edən iki cildli kitab nəşr edilmişdir. Den Kruinkşank tərəfindən səfər zamanı gündəlik kimi yazılmış kitablarda çoxsaylı səhnə arxası səhnələrin təsviri, xəzinələrin detallı təsviri və tədqiqatçının ziyarət etdiyi yerlər haqqında şəxsi fikirləri yer alır.

Seriya 1: Perudan Braziliyaya

№	Ərazi	Xəzinə	Qısa təsvir	Şəkil	Koordinantları
1	Andlar, Peru	Maçu Pikçu	İnk İmperiyasının bütün dünyada məşhur olan və 1911-ci ildə kəşf edilmiş paytaxtı.		13°09′47″ c. e. 72°32′45″ q. u.
2	Andlar, Peru	İnklərin duz ayırma yerləri	Dağlıq keçidlərdə XV əsrdə inklər tərəfindən hazırlanmış və duz alınması üçün istifadə olunmuş terras formalı quyulu yerlərdir. Ərazidə toplanmış suyun günəş şüaları altında buxarlanmasından sonra yerdə qalan duzlar toplanır.		13°18′01″ c. e. 72°09′18″ q. u.
3	Naska, Peru	Naska xətləri	Yalnız yüksəklikdən görünən 300-dən çox geometrik və canlı təsvirləridir. B.e. III-VI əsrlərinə aid edilir. Quraqlıq iqlim sayəsində günümüzə çatmışdır.		14°43′20″ c. e. 75°09′34″ q. u.
4	Lambayeke, Peru	Sipan hörümçək torları	Tanrı-hörümçək təsvir edilmiş Moçe sivilizasiyasına məxsus boyunbağılarıdır. B.e. I-II əsrlərinə aid edilən zinət əşyaları Sipan hakiminin məzarından aşkarlanıb. Hazırda Sipan hökmdar məzarları muzeyində saxlanılır.		6°42′18″ c. e. 79°53′57″ q. u.
5	Truxilo, Peru	Çan-Çan	Bişmiş gildən inşa edilmiş ən böyük şəhərdir. Əsası b.e. XIV əsrində çimu sivilizasiyası tərəfindən qoulub.		8°06′38″ c. e. 79°04′29″ q. u.
6	Pasxa adası	Moai	Polineziyalılar tərəfindən ən geci 1000 il əvvəl hazırlanması ehtimal edilən, bəziləri monolit olan, insan başı formalı nəhəng daş heykəllərdir.
7	Kuyaba, Braziliya	Umahra baş geyimləri	Rəngarəng tutuquşu lələklərinin insan saçları vasitəsi ilə bir-birinə bağlanması vasitəsiylə hazırlanan və Amazoniyanın simvolu olan baş geyimləridir.
8	Rio-de-Janeyro, Braziliya	İsa Məsihin heykəli	İsa Məsihin 38 metr hündürlüyündə olan heykəlidir. Dünyada Ar-deko stilində hazırlanmış ən böyük heykəldir.		22°57′05″ c. e. 43°12′38″ q. u.

Seriya 2: Meksikadan Amerikaya

№	Ərazi	Xəzinə	Qısa təsvir	Şəkil	Koordinantları
9	Cənubi Meksika	Palenke	Mayalıların ən böyük şəhəridir, b.e. VII əsrində inşa edilib, sivilizasiyanın memarlıq bacarığını, heykəltəraşlıq və yapışdırma relyef sahəsindəki bacarığını gözəl nümayiş etdirir.		17°28′59″ şm. e. 92°02′58″ q. u.
10	Tollan Tula, Meksika	Tula nəhəngləri	B.e. X əsrində tolteklər tayfası tərəfindən hazırlanmış nəhəng daş sütunlardır. Sütunlar tolteklərin tanrılarını qoruyan döyüşçülər formasında hazırlanmışdır. Başlarında lələklərdən hazırlanmış geyim olan döyüşçülər qılınc, ox və nizələrlə silahlandırılıblar.
11	Mexiko, Meksika	İnsanlıq yol ayrıcında	Dieqo Riveranın Nelson Rokfellerin sifarişi ilə işlədiyi nəhəng divar rəsmidir. Əsərdə kapitalizm və kommunizm arasındakı qarşıdurma göstərilib. Rokfeller əsəri bəyənmədiyi üçün dağıdılmasını əmr verib. Nyu-Yorkda məhv edilmiş əsəri Rivera Mexikoda yenidən yaradıb.		19°26′08″ şm. e. 99°08′28″ q. u.
12	Kortez, Kolorado, ABŞ	1851-ci il «Kolt» revolveri	ABŞ Vətəndaş müharibəsi zamanı istifadə olunmuş, Vəhşi Qərbin tabe edilməsindən sonra «Manifest Destiny» şüarı ilə açıq saxlanmasına icazə verilmiş, kütləvi istehsal olunan altı gülləli revolverdir.
13	Qayalı dağlar kanyonu, Kolorado, ABŞ	Mesa-Verde	B.e. XI əsrində naməlum sirrli xalq tərəfindən inşa edilmiş kiçik qayalıq şəhəridir.		37°11′01″ şm. e. 108°29′19″ q. u.
14	Şarlottsvill, Virciniya, ABŞ	Montiçello	XVIII əsrin sonlarında Tomas Ceffersonun layihəsi əsasında onun üçün inşa edilmiş mülkdür. Bina ABŞ müstəqilliyinin simvolu hesab edilir.		38°00′32″ şm. e. 78°27′11″ q. u.
15	Nyu-York, Nyu-York, ABŞ	Azadlıq heykəli	İstiqlal bəyannaməsinin yubileyi münasibətilə fransız xalqı adından Fransa dövləti tərəfindən ABŞ-a hədiyyə edilmiş 46 metr hündürlüyü olan bürünc heykəldir.		40°41′21″ şm. e. 74°02′40″ q. u.
16	Manhetten, Nyu-York, ABŞ	Siqrem-bildinq göydələni	Dünyada ilk ofis göydələni. XX əsrin 50-ci illərinin ortalarında inşa edilmiş bina, memarlıqda sadəlik və funksionallığın etalonu hesab edilir.		40°45′30″ şm. e. 73°58′19″ q. u.

Seriya 3: Avstraliyadan Kambocaya

№	Ərazi	Xəzinə	Qısa təsvir	Şəkil	Koordinantları
17	Sidney, Avstraliya	Müqəddəs Ceyms kilsəsi	Son klassik stildə, 1819-cu ildə inşa edilmiş kilsədir. Kilsənin memarı ingilis dustaq Frensis Qrinuemdir. Kilsənin inşası Sidneyin dustaqlar şəhərindən paytaxt şəhərə çevrilməsi prosesinin əsasını qoymuşdur.		33°52′10″ c. e. 151°12′40″ q. u.
18	Avstraliyanın şimalında Kakadu milli parkı	Qayaüstü təsvirlər	Əksəri bir-birinin üstünə keçən bir neçə yüz qayaüstü təsvir. Təsvirlərin əksəri 20-30 min il əvvəlki dövrə aid edilir.		12°25′16″ c. e. 132°40′23″ q. u.
19	Toracaland, İndoneziya	Ruh evləri	Qayığa bənzər damları olan və insanın digər aləmlərdəki həyatını simvolizə edən qeyri-adi evlərdir. Bu cür evlər xoruz təsvirləri və dəfn zamanı qurban kəsilmiş camışların buynuzları ilə bəzədilir. Bu yer, tayfanın ölmüş sakinlərinin mütləq keçməli olduğu məkan hesab edilir.
20	Toracaland, İndoneziya	Ölülər şəhəri "Tau Tau"	Toraca xalqının ölmüş nümayəndələrinin təsvir edildiyi taxta heykəllərdən ibarət şəhərcikdir. Heykəllər dəfn yerlərinin yuxarısındakı qayalıqlarda yerləşdirilir və onlar vasitəsiylə yaxınları ölmüş ailə üzvlərinin ruhları ilə əlaqə saxlayırlar.
21	Yava, İndoneziya	Borobudur	Cənub yarımkürəsindəki qədim abidələr arasında ən böyük olanı, dünyanın ən böyük buddist məbəd kompleksidir.Buddistin nirvanaya gedən yolunu əks etdirir.		7°36′29″ c. e. 110°12′14″ q. u.
22	Ayutaya, Tailand	Qızıl şir	Qızıldan hazırlanmış və qiymətli daş-qaşlarla bəzədilmiş nəfis fil heykəlciyi. Heykəlcik 1420-ci ildə qüdrətli hökmdarın hakimiyyət üstündə fillər üzərində duelə çıxmış və nəticədə hər ikisi həlak olmuş oğullarının xatirəsinə hazırlanmışdır. Vat-Raçaburana məbədindən tapılmış heykəlcik hazırda Ayutaya Milli Muzeyində saxlanılır.	N/A
23	Siemreap, Kamboca	Anqkor Vat	Hinduizmin baş tanrısı olan Vişnaya həsr edilmiş məbəd kompleksidir. XII əsrin ortalarında, Xmerlərin kralı II Suryavarmana tərəfindən inşa etdirilmişdir. Kral məbədi sifariş edərkən daşlar üzərində səmavi həyatı əks etdirməyi qarşısına məqsəd qoymuşdu.		13°24′45″ c. e. 103°52′00″ q. u.
24	Anqkor, Kamboca	Anqkor Txom şəhərində Bayon məbədinin daş üzləri	Anqkor Txom şəhəri onun banisi VII Cayyavarmananın hərbi triumfunu əks etdirən abidədir. Şəhərin mərkəzində isə Bayon buddist məbədi yerləşir. Məbədin bütün divarları müxtəlif insan üzlərini əks etdirən daş plitələrlə örtülmüşdür.		13°26′28″ c. e. 103°51′31″ q. u.

Seriya 4: Yaponiyadan Çinə

№	Ərazi	Xəzinə	Qısa təsvir	Şəkil	Koordinantları
25	Tokio, Yaponiya	Katana	Samurayların əsrlərdir istifadə etdikləri və yapon mədəniyyətinin simvollarından biri hesab edilən samuray qılıncıdır.
26	Himeci, Yaponiya	Himeci qəsri	Hime dağının ətəyində qəsrin inşasına XIV əsrin ortalarında (Muromati dövrü) başlanmışdır. Qəsr adını möhtəşəm ağ quşu xatırladan xüsusi forması və eleqant görünüşünə görə almışdır. Yaponiyanın dövrümüzə çatmış ən qədim qəsrlərindən biridir. Qəsr kompleksinə daxil olan 83 binanın hamısı ağacdan inşa edilmişdir.		34°50′22″ c. e. 134°41′28″ q. u.
27	Kyoto, Yaponiya	Dzen stilində hazırlanmış Ryöan-dzi bağı	Ryöan-dzi 1450-ci ildə Hosokava Kaçumoto tərəfindən inşa etdirilmişdir. Məbədin havadarları Toyotomi Hideyösi və Tokuqava İeyasu olmuşlar. Məbədin adı «əjdahanın dincəldiyi məbəd» anlamını ifadə edir.		32°02′04″ c. e. 135°43′06″ q. u.
28	Pekin, Çin	Yasaq şəhər	Yasaq şəhər dünyada ən böyük saray kompleksidir. Kompleksin ümumi sahəsi 720.000 kv.m.-dir. Kompleksə 8707 otaq (əfsanəyə görə 9999 otaqdır, lakin onlardan bəziləri gizli olduğundan bilinmir) daxildir.		39°54′53″ c. e. 116°23′26″ q. u.
29	Pekin, Çin	İxeyuan yay sarayının parkı	Pekin şəhəri yaxınlığında yerləşən, Tzin sülaləsi hökmdarlarının yay iqamətgahıdır. 3000-dən çox tikilinin daxil olduğu park kompleksi UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına salınmışdır.		39°59′51″ c. e. 116°16′08″ q. u.
30	Çin	Böyük Çin səddi	Qədim Çin memarlığının ən gözəl nümunələrindən biri olan və Çinin şimal sərhəddləri boyunca uzanan möhtəşəm divardır. İlkin hissələri e.ə. IV-III əsrlərdə inşa edilib. E.ə. 221-ci ildə Çinin birləşdirilməsindən sonra imperator Sin Şi Xuandi imperiyanın şimal və şimal-qərb sərhədlərinin köçəri xalqların hücumlarından qorunmasını təmin etmək üçün səddin davamının inşa olunmasını əmr etmişdir.		40°25′ c. e. 116°05′ q. u.
31	Sian, Çin	Terrakota ordusu	8099 Çin döyüşçüsü və onların atlarının tam ölçülü heykəllərinin dəfn edildiyi yerdir. 1974-cü ildə imperator Sin Şi Xuandinin məzarının yanında aşkar edilib.		34°23′05″ c. e. 109°16′23″ q. u.
32	Şanxay, Çin	Min sülaləsinin çinisi	Çində kəşf olunmuş çini qablar Çin mədəniyyətinin simvollarından biri hesab edilməklə dünyanın ən məşhur muzeylərinin kolleksiyalarını bəzəyir. Min sülaləsi dövründə (1368—1644) istehsal edilmiş çini məhsulları isə öz incəliyi və naxışları ilə daha məşhurdur. Şanxay muzeyi dünyada ən böyük Min çinisi kolleksiyalarından birinə malikdir.

Seriya 5: Hindistandan Şri-Lankaya

№	Ərazi	Xəzinə	Qısa təsvir	Şəkil	Koordinantları
33	Kəlkətə, Hindistan	İlahə Durqa	İlahə-döyüşçü Durqa şeytanlarla savaşaraq tanrıları və yer üzündə sabitliyi qoruyur. Bu ilahə adətən on əlli, şir və ya pələng üzərində təsvir edilir. İlahənin əllərində silahlar və ya lotus gülü, üzündə isə sakit təbəssüm olur. Əlində heç nə olmayan ilahə fiqurlarının barmaqları müxtəlif simvolik formalarda təsvir edilir.
34	Şri-Lanka	Sigiriya	Dəniz səviyyəsindən 370 metr, ətraf düzənlikdən isə 170 metr yüksəklikdə yerləşən qayalıq yayladır. Yayla Şri-Lanka adasının mərkəzində yerləşir. 1982-ci ildən Siqiriya UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına salınmışdır. Yaylada 470-480-ci illərdə kral Kasiyapa tərəfindən qala divarları ilə əhatə olunmuş və mərkəzində saray yerləşən şəhər salınmışdır. Şəhərin xarabalıqları dövrümüzə çatmışdır.		7°57′25″ c. e. 80°45′35″ q. u.
35	Polonnaruva, Şri-Lanka	Nəhəng Budda heykəli	Nəhəng Budda heykəli təxminən 1180-ci illərdə hazırlanmışdır. Hündürlüyü 40 metrə yaxındır. Nəhəng qranit qayadan yonulmuş heykəldə Budda uzanmış vəziyyətdə təsvir olunub.		7°57′58″ c. e. 81°00′17″ q. u.
36	Kandi, Şri-Lanka	Buddanın dişi	Bu dişin sehrli gücə malik olmasına inanılır: dişə sahib olan hakimiyyətin sonsuz gücünə də sahib olur. Buna görə də dişin sahibi hökmdar sülaləsi hesab edilir. Təxminən e.ə. 540-cı ildə Buddanın kremasiyasından sonra dörd dişi qalmışdır ki, onlar da dünyanın müxtəlif hissələrində saxlanılır.		7°17′38″ c. e. 80°38′19″ q. u.
37	Koççi, Hindistan	Koççi ədviyyatları	Əsrlər boyu Koççi ədviyyat ticarətinin mərkəzi olmuşdur. Şərqdən gələn bütün ədviyyat tacirləri bu şəhərdən keçmişlər ki, bu da şəhərin tarixində öz izini qoymuşdur.
38	Maduray, Hindistan	Minakşi məbədi	Hindistanın Tamilnad ştatının Maduray şəhərində yerləşən hinduist məbədidir. Tanrı Şivanın arvadlarından biri olan ilahə Minakşinin şərəfinə adlandırılıb. Şəhərin düz mərkəzində yerləşən məbədin ətrafında hər il müxtəlif bayramlar və rituallar keçirilir. 258 metr uzunluğu, 223 metr eni olan məbədin hündürlüyü 51.9 metrdir.		9°55′10″ c. e. 78°07′10″ q. u.
39	Caypur, Hindistan	Cantar-Mantar rəsədxanası	1727—1734-cü illərdə racput maharacası II Savay Cay Sinqh tərəfindən, bir qədər əvvəl inşa etdirdiyi şəhərdə yaradılmış rəsədxanadır. Bu həmin hökmdar tərəfindən Hindistanda inşa etdirilmiş beş rəsədxanadan ən böyüyü və ən yaxşı saxlanılmış olanıdır. Rəsədxanadakı ölçü alətləri nəhəng ölçülərinə görə fərqlənir. Cantar-Mantar rəsədxanasındakı günəş saatı dünyanın ən böyük günəş saatı hesab edilir (27 metr diametrində).		26°55′29″ c. e. 75°49′30″ q. u.
40	Aqra, Hindistan	Tac Mahal	Camna çayının sahilində yerləşən türbə-məsciddir (memar Ustad İsa, Əhməd Lahauri və başqaları). Əmir Teymurun nəslindən olan Böyük Moğol İmperiyasının sultanı Şahcahan tərəfindən ölmüş həyat yoldaşı Mümtaz Mahalın xatirəsini əbədiləşdirmək üçün inşa etdirilib. Sonradan sultan özü də burada dəfn olunub.		27°10′29″ c. e. 78°02′31″ q. u.

Seriya 6: Özbəkistandan Suriyaya

№	Ərazi	Xəzinə	Qısa təsvir	Şəkil	Koordinantları
41	Səmərqənd, Özbəkistan	Səmərqənd kaşıları	Səmərqənd Özbəkistanın ikinci ən böyük şəhəridir. Bu şəhər Teymurilər dövlətinin paytaxtı olmuş, Əmir Teymurun hakimiyyəti dövründə şərqin ən məşhur və istedadlı sənətkarları bu şəhərin inşasına cəlb edilmişdir. Şəhər binalarının inşasında istifadə edilmiş kaşılar rəngarəngliyi və incəliyi ilə diqqət çəkir. Onların ən gözəl nümunələri Teymur və onun nəvəsi Uluqbəyin dəfn edildiyi Əmiri-Gur türbəsinin inşası zamanı istifadə olunub. Türbə Azəri stilində inşa olunub.		39°38′54″ c. e. 66°58′08″ q. u.
42	Buxara, Özbəkistan	Buxaranın ticarət qübbələri	Orta əsrlərdə şərqin ən böyük mədəniyyət və ticarət mərkəzlərindən biri olmuş Buxara şəhərində ticarətin mərkəzi olmuş xüsusi gümbəzli tikililər əsasən XVI əsrdə inşa edilmişdir. Hazırda da həmin binalar inşa edildiyi məqsədlə istifadə olunur.		39°46′41″ c. e. 64°25′23″ q. u.
43	Bakı, Azərbaycan	Atəşgah	Qədim dövrlərdə yerli əhali yerdən çıxan təbii alovu ilahiləşdirirdi. «Atəşgah» süzü «Atəş evi» və ya «Alov yeri» anlamını verir. Məbədin qədim inşa tarixi bilinməsə də, bu ərazilərdə atəşə inanmanın çox qədim kökləri olduğu məlumdur. Bu ərazilərin yerdən çıxan alovu Zərdüştü qədim dini inanc sistemi və fəlsəfi düşüncəsini formalaşdırmağa ilhamlandırmışdır. O, təxminən 2.5 min il əvvəl bu ərazilərdə olmuş, bu qəribə alovlarla qarşılaşmış və onlarda tək tanrını görmüşdür. Lakin, həmin dövrdə bütün dinlər çoxtanrılı idi. Bu hadisə din tarixinin ən mühüm hadisələrindən biri idi. Çünki, məhz bu ərazilərdə tək tanrıya inamın əsası qoyulmuşdur. Azərbaycanda İslamın yayılmasından sonra, XVII-XVIII əsrlərdə baxımsız qalmış məbəd qismən Hindistandan gələn tacirlər tərəfindən bərpa və istifadə olunmuşdur.		40°24′55″ c. e. 50°00′31″ q. u.
44	İsfahan, İran	İmam məscidi	Məscid Nəqşi-Cahan meydanının cənub tərəfində yerləşir və Səfəvi memarlığının ən gözəl nümunələrindən biri hesab olunur. İsfahanın ən böyük məscididir.		32°39′16″ c. e. 51°40′39″ q. u.
45	Şiraz, İran	Fars xalçası	Fars xalçası fars mədəniyyəti və incəsənətinin önəmli hissəsidir. Xalçaçılığın İran ərazisində tarixi qədim olmaqla, Əhəmənilər dövrünə qədər gedib çıxır. Son orta əsrlər dövründən etibarən fars xalçaları Avropada da yüksək qiymətləndirilir.
46	Kirmanşah ostanı, İran	Bisütun kitabəsi	Ekbatan xarabalıqlarından cənub-qərbdə, müasir Kirmanşah və Həmədan şəhərləri arasında Bisütun qayası üzərində Əhəməni hökmdarı I Daranın sifarişi ilə üç dildə (qədim fars, elam və akkad) mixi yazı ilə yazılmış və e.ə. 523-521-ci illərdə baş vermiş hadisələrdən bəhs edən kitabədir. Kitabə qədim dillərin və əlifbaların oxunmasında açar rolunu oynayıb.		34°23′26″ c. e. 47°26′09″ q. u.
47	Fars ostanı, İran	Persepolis	Əhəmənilərin qədim paytaxtının qalıqlarıdır. Şəhər Makedoniyalı İskəndər tərəfindən dağıdılıb. Şərq ədəbiyyatında Təxti-Cəmşid adı ilə də məşhurdur.		29°56′04″ c. e. 52°53′25″ q. u.
48	Dəməşq, Suriya	Əl-Həmidiyyə bazarı	Dəməşqin qədim məhəlləsində yerləşən tarixi bazar küçəsidir. Suriyanın ən böyük və mərkəzi bazarıdır.		33°30′39″ c. e. 36°18′03″ q. u.

Seriya 7: İordaniyadan Efiopiyaya

№	Ərazi	Xəzinə	Qısa təsvir	Şəkil	Koordinantları
49	İordaniya	Petra	Nəbatilər dövləti paytaxtıdır. Yunan mənşəli olan bu sözün mənası "daş" deməkdir. Nəbatilər öz evlərini dağın qoynunu oyaraq düzəltdiklərinə görə ora belə adlandırılmışdır. 1812-ci ildə İohann Lüdviq Burkxardt tərəfindən kəşf edilmişdir.		30°19′44″ c. e. 35°26′26″ q. u.
50	Madaba, İordaniya	Madaba xəritəsi	Madaba şəhərindəki pavoslav Müqəddəs Georgi kilsəsinin döşəməsində mazoik xəritədir. VI əsrə aid xəritədə Müqəddəs torpaqlar və Yerusəlim detallı təsvir edilmişdir. Panno Müqəddəs torpaqların ilk xəritəsi hesab edilir.		31°43′03″ c. e. 35°47′39″ q. u.
51	Yerusəlim, İsrail	Məbəd dağı	Yerusəlimin Qədim şəhər hissəsinin cənub-şərqində yerləşən dağ, iudaizm və islamda müqəddəs hesab edilən yerdir. Müasir dövrdə qala divarları ilə əhatə olunmuş Məbəd dağı Qədim şəhərin digər hissələrindən ayrılır. Məbəd dağında islam dinində müqəddəs yerlər hesab edilən Qübbətüs-Səhra və Məscidül-Əqsa yerləşir.		31°46′40″ c. e. 35°14′08″ q. u.
52	Aksum, Efiopiya	Aksum stellaları	Aksumda, əksəri b.e. IV əsrinin sonlarında hazırlanmış 200-dən çox bazalt stella qeydə alınmışdır ki, onların da ən böyüyünün hündürlüyü 33 metrdir. 14 mərtəbəli bina hündürlüyündə olan həmin stella hazırda aşmış vəziyyətdədir. Dik vəziyyətdə olan ən böyük stellanın hündürlüyü isə 21 metrdir.		14°07′ c. e. 38°44′ q. u.
53	Debre Damo, Efiopiya	Məryəmin möcüzələri əlyazması	İsanın anası Məryəmin müxtəlif möcüzələrindən bəhs edən illüstrasiyalarla zəngin qədim əlyazmadır. Əlyazma Efiopiyanın qədim dillərindən olan Geez dilində yazılıb.		14°22′21″ c. e. 39°17′24″ q. u.
54	Lalibela, Efiopiya	Lalibela qaya kilsələri	XII əsrdə inşa edilmiş 11 qaya kilsə kompleksidir. Efiopiya ənənəsində kilsələrin mələklərin köməkliyi ilə inşa edildiyinə inanılır.		12°01′54″ c. e. 39°02′28″ q. u.
55	Lalibela, Efiopiya	Lalibela xaçı	Efiopiyanın ən müüm dini və tarixi artefaktlarından biri hesab edilən böyük, bəzəkli qızıl xaçdır. Xaç XII əsrə aid qaya kilsədə saxlanılır və keşişlər həmin xaç vasitəsiylə xeyir-dua verirlər. Xaçın şəfalı gücü olduğuna inanılır.		12°01′54″ c. e. 39°02′28″ q. u.

Seriya 8: Malidən Misirə

№	Ərazi	Xəzinə	Qısa təsvir	Şəkil	Koordinantları
56	Cənnə, Mali	Cənnə Böyük məscidi	Sudan-Sahel memarlıq üslubunun ən böyük nailiyyətlərindən biri və çoxlu memarların təxəyülünün məhsulu olan böyük çiy kərpic tikilisidir. Məscid Malinin Cənnə şəhərində Bani çayının çaybasar hissəsində yerləşir. Bu yerdə ilk məscid XIII əsrdə tikilib, lakin hazırkı struktur 1907-ci ilə təsadüf edir. Eləcə də, Cənnə icmasının mərkəzi olan bu yer Afrikanın ən məşhur memarlıq abidələrindən biridir.		13°54′19″ c. e. 4°33′20″ q. u.
57	Sanqa, Mali	Doqonların qayaüstü təsvirləri	Bəzi tədqiqatçıların ən erkən nümunələrini XIII əsrə aid etdikləri qayaüstü təsvirlərdir. Təsvirlər daim yenilənir. Hər üç ildən bir bu təsvirlərin olduğu ərazidə sünnət ritualı həyata keçirilir.
58	Sanqa, Mali	Doqonların maskaları	Doqonların rəqs zamanı istifadə etdikləri maskalardır. Onlar müqəddəs hesab edilirlər və adi insanların həmin maskaların harda və necə saxlanması haqqında məlumatı olmur.
59	Tripoli, Liviya	Leptis-Maqna	Müasir Liviya ərazisindəki tarixi Sirtika (müasir dövrdə Tripolitaniya) vilayəti ərazisində yerləşən qədim şəhərin qalıqlarıdır. Şəhər Roma imperiyası dövründə çiçəklənmə dövrünü yaşayıb. Şəhərin xarabalıqlar Aralıq dənizi sahilində, Tripoli şəhərindən 130 km şərqdə, Homs ərazisində yerləşir. Planlaşdırma xüsusiyyətlərinə görə bu şəhər "Afrika Roması" adlandırılmışdır. Şəhərin təxminən e.ə. XI əsrdə salınması ehtimal edilir.		32°38′21″ c. e. 14°17′26″ q. u.
60	Qəsr əl-Həcc, Liviya	Berberlərin anbarları	Daş, gips və gildən istehsal edilmiş taxıl anbarlarıdır. Sakinlərin ən qiymətli məhsullarının qorunması üçün anbarların ətrafında qala divarları inşa edilmişdir. Bu anbarlarda təkcə taxıl yox, zeytun, şərab və sair məhsullar da saxlanmışdır. Anbarın divarları çox qalındır. Buna görə də ərazidə xüsusi havalandırma sistemi yaradılmışdır.		32°02′41″ c. e. 12°09′53″ q. u.
61	Misir	Xeops ehramı	Qədim Misir memarlığının ən məşhur nümunəsi, Dünyanın yeddi möcüzəsindən biri, Dünyanın yeni yeddi möcüzəsi sırasına düşməyə namizəd olmuş məşhur memarlıq abidəsidir.		29°58′45″ c. e. 31°08′03″ q. u.
62	Qahirə, Misir	Tutanxamonun dəfn maskası	Firon Tutanxamonun mumiyasının qızıl dəfn maskası Misirin XVIII sülaləsinin incəsənət nümunələri arasında ən məşhur əsərlərdən biri hesab edirlər. Maskada gənc firon sıralı baş geyimində təsvir edilir. Onun başının qabağında çalağan və ilan fiqurları durur. Maskanın sinəsinə çiyin tərəflərdə şahin fiqurları ilə bəzədilmiş zəngin boyunbağı düşür.		30°02′52″ c. e. 31°14′00″ q. u.
63	Edfu, Misir	Edfu məbədi	Edfu məbədi Nil çayının qərb sahilində, yunan-roma dövründə Apollonopolis Maqna adı ilə məşhurlaşmış qədim Edfu şəhərində yerləşən məbəddir. Bu məbəd Qədim Misir məbədləri arasında dövrümüzə ən yaxşı çatmış məbəddir. Ptolomeylər sülaləsi dövründə(e.ə. 237-57-ci illər) inşa edilmiş məbəd tanrı Horusa həsr edilmişdir.		24°58′40″ c. e. 32°52′24″ q. u.
64	Luksor, Misir	Nefertarinin türbəsi	II Ramzesin birinci həyat yoldaşı Nefertari Merenmutun türbəsidir. Türbə ictimayətə bağlıdır. Türbənin daxilində Qədim Misirin ən yaxşı saxlanılmış və ən zəngin interyerlərindən biri, çoxsaylı divar təsvirləri aşkarlanmışdır. Divar təsvirlərində Nefertarinin ölümündən sonra Yeraltı dünyaya səfəri və yenidən doğulması göstərilir.		25°43′40″ c. e. 32°35′33″ q. u.

Seriya 9: Türkiyədən Almaniyaya

№	Ərazi	Xəzinə	Qısa təsvir	Şəkil	Koordinantları
65	Kappadokiya, Türkiyə	Dərinquyu yeraltı şəhəri	Təxminən VI-X əsrlərdə inşa edildiyi güman olunan yeraltı şəhərdir. Yerin 85 metr dərinliyində yerləşən və səkkiz təbəqəli olan şəhərin ümumi sahəsi 1500 m²-dir. İlkin olaraq şəhər yerli əhali tərəfindən yürüşlərdən qorunmaq üçün istifadə olunmuşdur. Sonradan erkən xristianlar bu erkən xristianlaq sığınacaq tapmışlar. 1963-cü ildə kəşf edilmiş şəhər qismən tədqiq olunduqdn sonra 1965-ci ildə turistlər üçün açıq elan edilmişdir.		38°22′33″ c. e. 34°44′10″ q. u.
66	İstanbul, Türkiyə	Aya Sofya	Əvvəl provoslav kilsəsi, daha sonra məscid, hal-hazırda isə muzey olan məbəddir. Bizans dövrunə aid olan Aya Sofya Bizansın "qızıl əsrinin" simvoludur. 537-ci ildə I Yustinianın sifarişi ilə inşasına başlanmışdır.		41°00′31″ c. e. 28°58′48″ q. u.
67	Moskva, Rusiya	Moskva metropoliteni	Dünyanın ən böyük metropoliten sistemi olan Moskva metrosu həm də dünyada ikinci ən çox istifadə olunan metrodur. 1935-ci ildə açılmış metropoliten daha çox stansiyalarının müxtəlif tərtibatları ilə məşhurdur. Bu stansiyalar sosial-realizmin gözəl nümunələridir.
68	Solovetski adası, Rusiya	Solovetski monastırı	Rusiya şimalındakı ən böyük xristian qalası və dini mərkəzi olmuşdur. SSRİ dövründə QULAQ həbsxanası kimi işlədilmişdir.		65°01′28″ c. e. 35°42′38″ q. u.
69	Sankt-Peterburq, Rusiya	I Pyotrun domiki	I Pyotrun domiki hazırda Sankt-Peterburq şəhərinin yerləşdiyi keçmiş bataqlıq ərazisində inşa edilmiş ilk tikilidir. I Pyotrun yaşadığı taxta evdə onun şəxsi əşyaları saxlanılır. Ev 1703-cü ilin mayında üç gün ərzində inşa edilmişdir.		59°57′12″ c. e. 30°19′51″ q. u.
70	Veliçka, Polşa	Veliçka duz şaxtaları	XIII əsrdən 2007-ci ilə kimi istifadə olunmuş nəhəng duz şaxtaları sistemidir. Bu tip şaxtalar arasında dünyada ən qədimlərindən biridir. Şaxtalarda fəaliyyət göstərən işçilərin yaşaması üçün duz otaqlar, kilsə və sair də var.		49°58′58″ c. e. 20°03′20″ q. u.
71	Berlin, Almaniya	Volkswagen Volkswagen böcək	Volkswagen (VW) şirkəti tərəfindən 1938-2003-cü illərdə istehsal olunmuş, həm də "Volkswagen Type 1" adıyla tanınan ekonomik maşın modelidir. Hitlerin şəxsi göstərişi ilə hazırlanıb və ilk milli alman avtomobilidir.
72	Dessau, Almaniya	Bauhauzda Brno stulu	Brno stulu (model MR50) Lüdviq Mis van der Roe tərəfindən 1929-1930-ci illərdə dizayn edilmiş konsol stuldur. Stul Çexiyanın Brno şəhərindəki Tugendqat villası üçün hazırlanmışdır.

Seriya 10: Bosniyadan Fransaya

№	Ərazi	Xəzinə	Qısa təsvir	Şəkil	Koordinantları
73	Mostar, Bosniya və Herseqovina	Mostar körpüsü	Neretva çayı üzərində Memar Sinanın şagirdi Memar Hayreddin tərəfindən 1566-cı ildə inşa edilən körpüdür. Sultan Süleyman Qanuninin sifarişi ilə inşa edilmiş körpü, Balkanlarda İslam memarlığının ən nümunəvi əsərlərindən sayılır. Bu körpü Xorvat-Bosniya müharibəsi zamanı Xorvat hərbi qüvvələri tərəfindən 1993-cü ilin noyabrın 9-da dağıdılıb. Sonralar körpünün yenidən tikilməsi üçün layihə hazırlandı. Körpü 23 iyul 2004-cü ildə yenidən bərpa olunduqdan sonra açıldı.		43°20′13″ c. e. 17°48′53″ q. u.
74	Afina, Yunanıstan	Parfenon	Afina Akropolunun mərkəzində yerləşən, e.ə. V əsrə aid məbədin qalıqlarıdır. Qədim Yunanıstan mədəniyyətinin simvollarından biri hesab edilən məbəd, incəsənətin inkişafının müxtəlif dövrlərinə bu və ya digər dərəcədə təsir etmiş, romantizm hərəkatına təkan vermişdir.		37°58′17″ c. e. 23°43′35″ q. u.
75	Roma, İtaliya	Panteon	Romanın mərkəzində yerləşən "Bütün Tanrılar məbədi"dir. Məbəd dünyada ən qədim və ən böyük beton gümbəzə malikdir. Qədim Roma memarlığının ən məşhur nümunələrindən biri hesab edilir.		41°53′54″ c. e. 12°28′36″ q. u.
76	Florensiya, İtaliya	Mediçi kapellası	İntibah dövründə Florensiyanın ən nüfuzlu ailəsi olmuş Mediçilərin sifarişi ilə Mikelancelo tərəfindən inşa edilmiş kapelladır.		43°46′30″ c. e. 11°15′12″ q. u.
77	Venesiya, İtaliya	Kanal Qrande	Venesiya şəhərini iki yerə bölən şəhərin ən böyük kanalıdır. Kanal hər iki tərəfdən mühüm memarlıq abidələri hesab edilən binalarla əhatə olunmuşdur. Kanal boyunca gəzməklə müxtəlif memarlıq üslublarında inşa edilmiş əsərlərlə tanış olmaq olar. Kanalın kənarında 100-ə yaxın saray var ki, ona görə bəzən ona "Saray Kanalı" da deyirlər.		45°26′12″ c. e. 12°19′59″ q. u.
78	Madrid, İspaniya	Gernika	Pablo Pikassonun 1937-ci il 26 fevral İspaniya Vətəndaş müharibəsində alman və italyan hava qüvvələrinin İspaniyanın Basklar ölkəsi regionunda Gernikanın bombardman edilməsinə həsr olunmuş məşhur əsər.		45°26′12″ c. e. 12°19′59″ q. u.
79	Qranada, İspaniya	Əlhambra sarayı	İspaniyanın Qranada şəhərində yerləşən İslam mədəniyyətinin ən məşhur tikililərindən biri. Əlhambra sarayının tikintisinə 1232-ci ildə Qranada əmirliyinin əmiri Məhəmməd Bin Nəsr dövründə başlanmışdır. Sarayın daxili tərtibatı, Məhəmməd Bin Ahmerdən sonra hakmiyyətə gəlmiş, Əbu Abdullah Məhəmməd, Əbu Həccac Yusif və V Məhəmməd tərəfindən Əlhambra sarayına əlavələr edilmiş və tikilinin daxili və xarici genişləndirilmişdir.		37°10′37″ c. e. 3°35′24″ q. u.
80	Şartr, Fransa	Şartr kafedralı	Qotik memarlığın ən gözəl nümunələrindən biridir. Daha çox rəngarəng və möhtəşəm vitrajları ilə məşhurdur. Xristian məbədi olmasına baxmayaraq paqan simvolizmi ilə zəngindir. Mərkəzində mərmər labirint yerləşir.		48°26′50″ c. e. 1°29′16″ q. u.

Ədəbiyyat

• Cruickshank, Dan. Around the World in Eighty Treasures. Weidenfeld & Nicolson (hardback). 17 February 2005. ISBN 978-0-297-84399-3.
• Cruickshank, Dan. Around the World in Eighty Treasures. Phoenix Books (paperback). 6 October 2005. ISBN 978-0-7538-1947-0.

Ev üçün buraxılış

Serialın rəsmi BBC DVD-si 19 may 2008-ci ildə satışa çıxarılıb. DVD formatda satış lisenziyası müxtəlif ölkələrdə müxtəlif şirkətlərə satılıb.

Xarici keçidlər

• Dünya ətrafında 80 xəzinə — Internet Movie Database saytında

Həmçinin bax

• Den Kruinkşankın memarlıq macəraları (film, 2008)