Vikipediya

Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt

Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt (MSHBP) — Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Məclisi tərəfindən qəbul edilən çoxtərəfli beynəlxalq müqavilə. Baş Məclisin 16 dekabr 1966-cı il tarixli 2200-cü A (XXI) nömrəli Qətnaməsi ilə qəbul edilmiş və Paktın 49-cu maddəsinə uyğun olaraq 23 mart 1976-cı ildə qüvvəyə minmişdir. 49-cu maddəyə görə, Pakt, 35-ci təsdiq fərmanı və ya qoşulma sənədi Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Katibi yanında depozitə qoyulduqdan üç ay sonra qüvvəyə minir. Bu Paktda iştirak edən bütün dövlətlər şəxslərin yaşamaq hüququ, din azadlığı, söz azadlığı, sərbəst toplaşmaq azadlığı, seçki və ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ da daxil olmaqla, mülki və siyasi hüquqlarına hörmət etməlidirlər.[2] 2017-ci ilin avqust ayına görə, Paktın 172 iştirakçı dövləti və altı imzalayan, lakin hələ ratifikasiya etməmiş üzv dövləti var.[1]

Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt
Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt
MSHBP-nın tərəfləri və imzalayan dövlətlər   Üzv dövlət   İmzalayan, lakin ratifikasiya etməyən   Geri çəkilməyə çalışan üzv dövlət   Qeyri-üzv dövlət

MSHBP-nın tərəfləri və imzalayan dövlətlər

  Üzv dövlət
  İmzalayan, lakin ratifikasiya etməyən
  Geri çəkilməyə çalışan üzv dövlət
  Qeyri-üzv dövlət
Müqavilənin tipi Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Məclisinin qətnaməsi
Hazırlanma tarixi 1954
İmzalanma tarixi 19 dekabr 1966[1]
İmzalanma yeri Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Qərargahı, Nyu-York
Qüvvəyə minməsi 3 yanvar 1976[1]
İmzalayanlar 74[1]
Tərəflər 172[1]
Dili çex dili
Vikimənbənin loqosu Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt Vikimənbədə

MSHBP İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt (İSMHBP) və Ümumdünya İnsan hüquqları Bəyannaməsi (ÜİHB) ilə birlikdə İnsan hüquqları haqqında Beynəlxalq Billin tərkib hissəsini təşkil edir.[3]

Paktın tətbiqinə BMT-nin İnsan hüquqları Komitəsi (Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları Şurasından ayrıca orqandır) tərəfindən nəzarət edilir. Həmin Komitə dövlətlərdən hüquqların necə tətbiq olunması barədə fəaliyyətləri ilə bağlı müntəzəm olaraq hesabatlar alır. Dövlətlər əvvəlcə Pakta qoşulduqdan bir il sonra, daha sonra isə Komitə müraciət etdikdə (adətən hər dörd ildə bir) məruzə verməlidirlər. Komitənin iclasları ildə üç dəfə, əsasən Cenevrədə keçirilir.

Tarixi redaktə

 
Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt

MSHBP, Ümumdünya İnsan hüquqları Bəyannaməsinin formalaşmasına gətirib çıxaran eyni proseslərdən qaynaqlanır.[4] Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qurulmasına gətirib çıxaran 1945-ci il San-Fransisko Konfransında "İnsanın əsas hüquqları haqqında Bəyannamə" təklif edilmiş və İqtisadi və Sosial Şuraya onu tərtib etmək tapşırığı verilmişdi.[3] Prosesin başlanğıcında həmin sənəd insan hüquqları ilə bağlı ümumi bəyannamələri nəzərdə tutan bəyannaməyə və məcburi öhdəlikləri əks etdirən konvensiya və ya pakta bölünmüşdü. Daha sonra ÜİHB formalaşdı və 10 dekabr 1948-ci ildə qəbul edildi.[3]

Bu Paktda iştirak edən bütün dövlətlər, o cümlədən özü idarə olunmayan və asılı ərazilərin idarə olunmasında məsuliyyət daşıyan dövlətlər, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsinə uyğun olaraq öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun həyata keçirilməsini təşviq etməli və bu hüquqa hörmət etməlidirlər.[5]

Konvensiyanın maddələri hazırlanarkən, BMT üzvləri arasında neqativ mülki və siyasi hüquqların pozitiv iqtisadi, sosial və mədəni hüquqlara münasibətdə əhəmiyyətli fikir ayrılıqları qalırdı.[6] Nəticədə, bu, konvensiyanın iki fərqli pakta bölünməsinə səbəb oldu; "paktlardan biri mülki və siyasi hüquqları, digəri isə iqtisadi, sosial və mədəni hüquqları ehtiva edirdi."[7] Hər iki pakt mümkün qədər çox oxşar müddəaları ehtiva edəcək və imza üçün eyni vaxtda açılacaqdı.[7] Həmçinin hər iki paktda hər bir xalqın öz müqəddəratını təyin etmək hüququ haqqında müddəa da olacaqdı.[8]

İlk sənəd Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt, ikincisi isə İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt olmuşdur. Layihələr 1954-cü ildə müzakirə olunmaq üçün BMT Baş Məclisinə təqdim olunmuş və 1966-cı ildə qəbul edilmişdir.[9] Diplomatik danışıqlar nəticəsində İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktdan qısa müddət əvvəl qəbul olundu. Hər iki pakt ÜİHB ilə birlikdə müasir beynəlxalq insan hüquqları sistemində əsas hüquqları təsbit edən sənədlər hesab olunurlar.[4]

Maddələri redaktə

Paktın strukturu ÜİHB və İSMHBP-a oxşar olub, preambula və əlli üç maddədən ibarətdir və altı hissəyə bölünür.[10]

I hissə (Maddə 1) bütün xalqların "öz siyasi statuslarını sərbəst müəyyən etməsi"[11] də daxil olmaqla, öz müqəddəratını təyin etmə, öz iqtisadi, sosial və mədəni inkişaflarını sərbəst təmin etmə və öz təbii sərvətləri və ehtiyatlarından sərbəst şəkildə istifadə etmə hüququnu tanıyır. Burada xalqın ona məxsus olan dolanışıq vəsaitlərindən məhrum edilə bilməməsi kimi neqativ hüququ[12] və Paktda iştirak edən bütün dövlətlərin, o cümlədən özü idarə olunmayan və asılı ərazilərin idarə olunmasında məsuliyyət daşıyan dövlətlərin öz müqəddəratını təyin etmə hüququnun həyata keçirilməsini təşviq etməli və bu hüquqa hörmət etməli olduğu təsbit olunur.[13]

II hissə (Maddə 2 – 5) iştirakçı dövlətlərin Paktda qəbul edilən hüquqların həyata keçirilməsi üçün zəruri ola biləcək belə qanunvericilik tədbirlərini və digər tədbirləri qəbul etməyi öhdəliyini əks etdirir.[14] Pakt, həmçinin, tələb edir ki, "irqi, dərisinin rəngi, cinsi, dini, dili, siyasi və digər əqidələri, milli və sosial mənsubiyyəti, əmlak vəziyyəti, doğuşu və digər halları ilə bağlı əlamətlərinə"[15] heç bir fərq qoymadan insan hüquqlarına hörmət edilsin və bu hüquqlar qadınlar üçün də eyni dərəcədə tanınır.[16] Hüquqlar yalnız "dövlət daxilində əhalinin həyatını təhlükə altına salan fövqəladə vəziyyət zamanı"[17] məhdudlaşdırıla bilər və bununla belə yaşamaq hüququ, işgəncə və köləliyə məruz qalmamaq, retrospektiv qanunvericilikdən müdafiə, şəxsiyyət hüququ və düşüncə, vicdan və din azadlığının məhdudlaşdırılmasına yol verilmir.[18]

III hissə (Maddə 6 – 27) hüquqların özünü sadalayır. Buraya daxildir:

  • fiziki bütövlük hüququ: yaşamaq hüququ və işgəncə və köləliyə məruz qalmamaq şəklində özünü göstərir (Maddə 6, 7 və 8);
  • fərdin azadlığı və təhlükəsizliyi: özbaşına həbs edilməmək və həbsdə saxlanılmamaq və habeas corpus hüququ (Maddə 9–11);
  • ədalətli və qərəzsiz mühakimə, təqsirsizlik prezumpsiyası və məhkəmə qarşısında bərabərlik (Maddə 14, 15 və 16);
  • şəxsi azadlıq, hərəkət etmək azadlığı, düşüncə, vicdan və din azadlığı, birləşmək və sərbəst toplaşmaq azadlığı, ailə hüquqları, vətəndaşlıq hüquqları və şəxsi həyatın toxunulmazlığı (Maddə 12, 13, 17 – 24);
  • müharibə təbliğatının qadağan edilməsi və ayrı-seçkiliyə, düşmənçiliyə və ya zorakılığa təhriki özündə əks etdirən milli, irqi və ya dini nifrətə qulluq edən çıxışların qadağan edilməsi (Maddə 20);
  • səs vermək hüququ da daxil olmaqla, siyasi fəaliyyətdə iştirak (Maddə 25);
  • ayrı-seçkilik, azlıqların hüquqları və qanun qarşısında bərabərlik (Maddə 26 və 27).

Bu hüquqların əksəriyyətinin realizəsi üçün dövlətlərin xüsusi tədbirlər görməsi tələb olunur.

IV hissə (Maddə 28–45) İnsan hüquqları Komitəsinin yaradılması və fəaliyyəti, eləcə də Pakta nəzarət və hesabat məsələlərini nəzərdə tutur. Bu hissə, həmçinin, iştirakçı dövlətlərə Paktın tətbiqi ilə əlaqədar tərəflər arasında mövcud mübahisələrin həllində Komitənin səlahiyyətini tanımaq imkanı verir. (Maddə 41 və 42)

V hissə (Maddə 46–47) Paktın heç bir müddəasının Birləşmiş Millətlər Təşkilatının fəaliyyətinə müdaxilə, eləcə də "bütün xalqların öz təbii sərvətlərinə və ehtiyatlarına sahib çıxmaq və onlardan tam həcmdə və sərbəst şəkildə istifadə etmək"lə bağlı alınmaz hüquqlarının məhdudlaşdırılması kimi şərh edilə bilməyəcəyini qeyd edir.[19]

VI hissə (Maddə 48 – 53) Paktın ratifikasiyası, qüvvəyə minməsi və dəyişiklik edilməsi məsələlərini əks etdirir.

Fakültativ protokollar redaktə

Pakta iki Fakültativ Protokol qəbul edilmişdir. Birinci Fakültativ Protokol fərdlərə Paktın pozulması ilə əlaqədar İnsan Hüquqları Komitəsinə şikayətlərin edilməsi hüququnu təqdim etməklə fərdi şikayət mexanizmi formalaşdırır.[20] Bu da Paktın təfsiri və tətbiqinə dair mürəkkəb bir hüquq təcrübəsinin yaradılmasına gətirib çıxardı.[21]

İkinci Fakültativ Protokol ölüm cəzasının ləğvini nəzərdə tutur: bununla belə, ölkələrə müharibə dövründə törədilmiş hərbi xarakterli ən ağır cinayətlərə görə ölüm cəzasının saxlanılmasına icazə verildi.[22] 2017-ci ilin dekabr ayına olan məlumata görə, İkinci Fakültativ Protokolun 85 iştirakçısı var.[23]

Tərəfləri redaktə

Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın cəmi 172 üzvü var.[24]

Tərəf dövlət İmzalamışdır Ratifikasiya etmiş və ya qoşulmuşdur Qüvvəyə minmişdir
  ABŞ 5 oktyabr 1977 8 iyun 1992 8 sentyabr 1992
  Albaniya — 4 oktyabr 1991 4 yanvar 1992
  Almaniya 9 oktyabr 1968 17 dekabr 1973 23 mart 1976
  Andorra 5 avqust 2002 22 sentyabr 2006 22 dekabr 2006
  Argentina 18 fevral 1968 8 avqust 1986 8 noyabr 1986
  Avstraliya 18 dekabr 1972 13 avqust 1980 13 noyabr 1980
  Avstriya 10 dekabr 1973 10 sentyabr 1978 10 dekabr 1978
  Azərbaycan — 13 avqust 1992 13 noyabr 1992
  Baham adaları 4 dekabr 2008 23 dekabr 2008 23 mart 2009
  Banqladeş — 6 sentyabr 2000 6 dekabr 2000
  Barbados — 5 yanvar 1973 23 mart 1976
  Belçika 10 dekabr 1968 12 aprel 1983 12 iyul 1983
  Beliz — 10 iyun 1996 10 sentyabr 1996
  Belarus 19 mart 1968 12 noyabr 1973 23 mart 1976
  Benin — 12 mart 1992 12 iyun 1992
  Bəhreyn — 20 sentyabr 2006 20 dekabr 2006
  Boliviya — 12 avqust 1982 12 noyabr 1982
  Bolqarıstan 8 oktyabr 1968 21 sentyabr 1970 23 mart 1976
  Bosniya və Herseqovina — 1 sentyabr 1993 6 mart 1992
  Botsvana 8 sentyabr 2000 8 sentyabr 2000 8 dekabr 2000
  Birləşmiş Krallıq 16 sentyabr 1968 20 may 1976 20 avqust 1976
  Braziliya — 24 yanvar 1992 24 aprel 1992
  Burkina-Faso — 4 yanvar 1999 4 aprel 1999
  Burundi — 8 may 1990 8 avqust 1990
  CAR 3 oktyabr 1994 10 dekabr 1998 10 mart 1999
  Cənubi Koreya — 10 aprel 1990 10 iyul 1990
  Cibuti — 5 noyabr 2002 5 fevral 2003
  Çad — 9 iyun 1995 9 sentyabr 1995
  Çexiya — 22 fevral 1993 1 yanvar 1993
  Çili 16 sentyabr 1969 10 fevral 1972 23 mart 1976
  Danimarka 20 mart 1968 6 yanvar 1972 23 mart 1976
  Dominikan Respublikası — 4 yanvar 1978 4 aprel 1978
  Dominika — 17 iyun 1993 17 sentyabr 1993
  Ekvador 4 aprel 1968 6 mart 1969 23 mart 1976
  Ekvatorial Qvineya — 25 sentyabr 1987 25 dekabr 1987
  Eritreya — 22 yanvar 2002 22 aprel 2002
  Ermənistan — 23 iyun 1993 23 sentyabr 1993
  Estoniya — 21 oktyabr 1991 21 yanvar 1992
  Əfqanıstan — 24 yanvar 1983 24 aprel 1983
  Əlcəzair 10 dekabr 1968 12 sentyabr 1989 12 dekabr 1989
  Fələstin Dövləti — 2 aprel 2014 2 iyul 2014
  Fici — 16 avqust 2018 16 noyabr 2018
  Filippin 19 dekabr 1966 23 oktyabr 1986 23 yanvar 1987
  Finlandiya 11 oktyabr 1967 19 avqust 1975 23 mart 1976
  Fransa — 4 noyabr 1980 4 fevral 1981
  Gürcüstan — 3 may 1994 3 avqust 1994
  Haiti — 6 fevral 1991 6 may 1991
  Hindistan — 10 aprel 1979 10 iyul 1979
  Honduras 19 dekabr 1966 25 avqust 1997 25 noyabr 1997
  Xorvatiya — 12 oktyabr 1992 12 yanvar 1993
  İndoneziya — 23 fevral 2006 23 may 2006
  İordaniya 30 iyun 1972 28 may 1975 23 mart 1976
  İran 4 aprel 1968 24 iyun 1975 23 mart 1976
  İraq 18 fevral 1969 25 yanvar 1971 23 mart 1976
  İrlandiya 1 oktyabr 1973 8 dekabr 1989 8 mart 1990
  İslandiya 30 dekabr 1968 22 avqust 1979 22 noyabr 1979
  İspaniya 28 sentyabr 1976 27 aprel 1977 27 iyul 1977
  İsrail 19 dekabr 1966 3 oktyabr 1991 3 yanvar 1992
  İsveç 29 sentyabr 1967 6 dekabr 1971 23 mart 1976
  İsveçrə — 18 iyun 1992 18 sentyabr 1992
  İtaliya 18 yanvar 1967 15 sentyabr 1978 15 dekabr 1978
  Kabo-Verde — 6 avqust 1993 6 noyabr 1993
  Kamerun — 27 yanvar 1984 27 aprel 1984
  Kanada — 19 may 1976 19 avqust 1976
  Keniya — 1 may 1972 23 mart 1976
  Kipr 19 dekabr 1966 2 aprel 1969 23 mart 1976
  Kolumbiya 21 dekabr 1966 29 oktyabr 1969 23 mart 1976
  Konqo Respublikası — 5 oktyabr 1983 5 yanvar 1984
  Kosta-Rika 19 dekabr 1966 29 noyabr 1968 23 mart 1976
  Kot-d'İvuar — 26 mart 1992 26 iyun 1992
  Küveyt — 21 may 1996 21 avqust 1996
  Qabon — 21 yanvar 1983 21 aprel 1983
  Qambiya — 22 mart 1979 22 iyun 1979
  Qana 7 sentyabr 2000 7 sentyabr 2000 7 dekabr 2000
  Qayana 22 avqust 1968 15 fevral 1977 15 may 1977
  Qazaxıstan 2 dekabr 2003 24 yanvar 2006 24 aprel 2006
  Qırğızıstan — 7 oktyabr 1994 7 yanvar 1995
  Qrenada — 6 sentyabr 1991 6 dekabr 1991
  Qvatemala — 5 may 1992 5 avqust 1992
  Qvineya 28 fevral 1967 24 yanvar 1978 24 aprel 1978
  Qvineya-Bisau 12 sentyabr 2000 1 noyabr 2010 1 fevral 2011
  Laos 7 dekabr 2000 25 sentyabr 2009 25 dekabr 2009
  Latviya — 14 aprel 1992 14 iyul 1992
  Lesoto — 9 sentyabr 1992 9 dekabr 1992
  Liberiya 18 aprel 1967 22 sentyabr 2004 22 dekabr 2004
  Lixtenşteyn — 10 dekabr 1998 10 mart 1999
  Litva — 20 noyabr 1991 10 fevral 1992
  Livan — 3 noyabr 1972 23 mart 1976
  Lüksemburq 26 noyabr 1974 18 avqust 1983 18 noyabr 1983
  Macarıstan 25 mart 1969 17 yanvar 1974 23 mart 1976
  Madaqaskar 17 sentyabr 1969 21 iyun 1971 23 mart 1976
  Malavi — 22 dekabr 1993 22 mart 1994
  Maldiv adaları — 19 sentyabr 2006 19 dekabr 2006
  Mali — 16 iyul 1974 23 mart 1976
  Malta — 13 sentyabr 1990 13 dekabr 1990
  Mavritaniya — 17 noyabr 2004 17 fevral 2005
  Mavriki — 12 dekabr 1973 23 mart 1976
  Meksika — 23 mart 1981 23 iyun 1981
  Mərakeş 19 yanvar 1977 3 may 1979 3 avqust 1979
  MAR — 8 may 1981 8 avqust 1981
  Misir 4 avqust 1967 14 yanvar 1982 14 aprel 1982
  Moldova — 26 yanvar 1993 26 aprel 1993
  Monako 26 iyun 1997 28 avqust 1997 28 noyabr 1997
  Monqolustan 5 iyun 1968 18 noyabr 1974 23 mart 1976
  Monteneqro — 23 oktyabr 2006 3 iyun 2006
  Mozambik — 21 iyul 1993 21 oktyabr 1993
  Namibiya — 28 noyabr 1994 28 fevral 1995
  Nepal — 14 may 1991 14 avqust 1991
  Niderland 25 iyun 1969 11 dekabr 1978 11 mart 1979
  Niger — 7 mart 1986 7 iyun 1986
  Nigeriya — 29 iyul 1993 29 oktyabr 1993
  Nikaraqua — 12 mart 1980 12 iyun 1980
  Norveç 20 mart 1968 13 sentyabr 1972 23 mart 1976
  Özbəkistan — 28 sentyabr 1995 28 dekabr 1995
  Pakistan 17 aprel 2008 23 iyun 2010 23 sentyabr 2010
  Panama 27 iyul 1976 8 mart 1977 8 iyun 1977
  Papua-Yeni Qvineya — 21 iyul 2008 21 oktyabr 2008
  Paraqvay — 10 iyun 1992 10 sentyabr 1992
  Peru 11 avqust 1977 28 aprel 1978 28 iyul 1978
  Polşa 2 mart 1967 18 mart 1977 18 iyun 1977
  Portuqaliya 7 oktyabr 1976 15 iyun 1978 15 sentyabr 1978
  Ruanda — 16 aprel 1975 23 mart 1976
  Rumıniya 27 iyun 1968 9 dekabr 1974 23 mart 1976
  Samoa — 15 fevral 2008 15 may 2008
  San-Marino — 18 oktyabr 1985 18 yanvar 1986
  San-Tome və Prinsipi 31 oktyabr 1995 10 yanvar 2017 10 aprel 2017
  Seneqal 6 iyul 1970 13 fevral 1978 13 may 1978
  Sent-Vinsent və Qrenadin — 9 noyabr 1981 9 fevral 1981
  Serbiya — 12 mart 2001 27 aprel 1992
  Seyşel adaları — 5 may 1992 5 avqust 1992
  Slovakiya — 28 may 1993 1 yanvar 1993
  Sloveniya — 6 iyul 1992 6 oktyabr 1992
  Somali — 24 yanvar 1990 24 aprel 1990
  Surinam — 28 dekabr 1976 28 mart 1977
  Suriya — 21 aprel 1969 23 mart 1976
  Syerra-Leone — 23 avqust 1996 23 noyabr 1996
  Şərqi Timor — 18 sentyabr 2003 18 dekabr 2003
  KXDR — 14 sentyabr 1981 14 dekabr 1981
  Şimali Makedoniya — 18 yanvar 1994 17 sentyabr 1991
  Şri-Lanka — 11 iyun 1980 11 sentyabr 1980
  Tacikistan — 4 yanvar 1999 4 aprel 1999
  Tailand — 29 oktyabr 1996 29 yanvar 1997
  Tanzaniya — 11 iyun 1976 11 sentyabr 1976
  Toqo — 24 may 1984 24 avqust 1984
  Trinidad və Tobaqo — 21 dekabr 1978 21 mart 1979
  Tunis 30 aprel 1968 18 mart 1969 23 mart 1976
  Türkiyə 15 avqust 2000 23 sentyabr 2003 23 dekabr 2003
  Türkmənistan — 1 may 1997 1 avqust 1997
  Ukrayna 20 mart 1968 12 noyabr 1973 23 mart 1976
  Uqanda — 21 iyun 1995 21 sentyabr 1995
  Uruqvay 21 fevral 1967 21 may 1967 23 mart 1976
  Vanuatu 29 noyabr 2007 21 noyabr 2008 21 fevral 2009
  Venesuela 24 iyun 1969 10 may 1978 10 avqust 1978
  Vyetnam — 24 sentyabr 1982 24 dekabr 1982
  Yamayka 19 dekabr 1966 3 oktyabr 1975 23 mart 1976
  Yaponiya 30 may 1978 21 iyun 1979 21 sentyabr 1979
  Yəmən — 9 fevral 1987 9 may 1987
  Yeni Zelandiya 12 noyabr 1968 28 dekabr 1978 28 mart 1979
  Yunanıstan — 5 may 1997 5 avqust 1997
  Zambiya — 10 aprel 1984 10 iyul 1984
  Zimbabve — 13 may 1991 13 avqust 1991

Həmçinin bax redaktə

İstinadlar redaktə

  1. ↑ 1 2 3 4 5 "OHCHR Dashboard". 2018-01-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-25. Status of ratification
  2. ↑ International Covenant on Civil and Political Rights Arxivləşdirilib 2020-05-12 at the Wayback Machine Office of the United Nations High Commissioner of Human Rights
  3. ↑ 1 2 3 "Fact Sheet No.2 (Rev.1), The International Bill of Human Rights". UN OHCHR. June 1996. 13 March 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-06-02.
  4. ↑ 1 2 Christopher N.J.Roberts. "William H. Fitzpatrick's Editorials on Human Rights (1949)". Quellen zur Geschichte der Menschenrechte. November 7, 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 4, 2017.
  5. ↑ Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt, I hissə, Maddə 1, bənd 3.
  6. ↑ Sieghart, Paul. The International Law of Human Rights. Oxford University Press. 1983. səh. 25.
  7. ↑ 1 2 BMT Baş Məclisinin 543 saylı qətnaməsi, 5 fevral 1952.
  8. ↑ BMT Baş Məclisinin 545 saylı qətnaməsi, 5 fevral 1952.
  9. ↑ BMT Baş Məclisinin 2200 saylı qətnaməsi, 16 dekabr 1966.
  10. ↑ The following section summarises the text of the Covenant.
  11. ↑ MSHBP, Maddə 1.1.
  12. ↑ MSHBP, Maddə 1.2.
  13. ↑ MSHBP, Maddə 1.3.
  14. ↑ MSHBP, Maddə 2.2, 2.3.
  15. ↑ MSHBP, Maddə 2.1.
  16. ↑ MSHBP, Maddə 3.
  17. ↑ MSHBP, Maddə 4.1.
  18. ↑ MSHBP, Maddə 4.2.
  19. ↑ MSHBP, Maddə 47.
  20. ↑ 1-ci FP-MSHBP, Maddə 1.
  21. ↑ "UN Treaty Collection: Optional Protocol to the International Covenant on Civil and Political Rights". United Nations. 2019-03-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-10-14.
  22. ↑ 2-ci FP-MSHBP, Maddə 2.1
  23. ↑ "UN Treaty Collection: Second Optional Protocol to the International Covenant on Civil and Political Rights, aiming at the abolition of the death penalty". United Nations. 20 oktyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 oktyabr 2009.
  24. ↑ "International Covenant on Civil and Political Rights". United Nations Treaty Series. 2018-08-24. 2020-12-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-24.

Xarici keçidlər redaktə

 
Vikimənbədə Mülki və Siyasi Hüquqlar Haqqında Pakt ilə əlaqəli məlumatlar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Mülki_və_siyasi_hüquqlar_haqqında_Beynəlxalq_Pakt&oldid=7166940"