Qələvi torpaq metalları

Qələvi torpaq metalları — Elementlərin dövrü cədvəlinin başdan ikinci sırasında (şaquli sırasında) olan elementlərdir. Sıxlıqla ağ rəngli olub, yumşaq və emal edilə bilər quruluşdadır. Həmçinin ərimə və qaynama istilikləri də daha aşağıdır. Ionlaşma enerjiləri də qələvi metallardan daha yüksəkdir. Torpaq elementləri adı, bu qrupdakı elementlərin torpaqda olan oksidlərinin, keçmiş kimyagərlər tərəfindən ayrı bir element olaraq düşünülməsindən gəlir.

Ümumi məlumat

Qələvi-torpaq metallar dövri cədvəlin 2-ci qrup elementləridir: Berillium (Be), Maqnezium (Mg) Kalsium (Ca), Stronsium (Sr) Barium (Ba) və Radium (Ra). Qələvi torpaq metalları dövri cədvəldə qrup üzrə hərəkət etdikcə kimyəvi xassələrdə baş verən dəyişiklikləri izah etmək üçün gözəl qrupdur. Qələvi torpaq metallar gümüşü rəngli, yumşaq (bıçaqla kəsilə bilən), zəif elektromənfilikli elementlərdir (hallogenlərlə reaksiyada elektronlarını asanlıqla itirirlər). Lakin onlar su ilə qələvi metallara nisbətən zəif reaksiyaya girirlər. Məsələn əgər Natrium və Kalium su ilə reaksiyaya otaq şəraitində gedirsə, Kalsium yalnız qızdırılma şəraitində su ilə reaksiyaya girir.

$Mg+2H_{2}O\rightarrow Mg(OH)_{2}+H_{2}$

Berillium isə su ilə reakiyaya girmir. Bütün qələvi torpaq metallarda xarici energetik səviyyədə 2 elektron var. Raksiyalarda onlar bu iki elektronlarını itirərək 2 valentlilik göstərir (bu bəzi hallarda doğru olamya bilər ). Qələvi torpaq metalları adətən onların oksidlərinin adlarına görədə adlandırırlar (məs-berillya, maqneziya). Qələvi torpaq metallarına "Torpaq" sözü ilk kimyagərlər tərəfindən artırılmışdır. Bu adı suda həll olamadıqlarına görə (və başqa səbəblərə görə) almışlar.

Təbiətdə tapılmaları

Berillium suda az həll olması (praktiki həll olmaması) onun canlı orqanizmlərdə olmadığından xəbər verir. Berillium canlılarda təsadüf olunması zərərlidir; daha çox zəhərlidir. Maqnezium və Kalsium çox yayılmış, canlılarda tez-tez təsadüf olunan metalardır. Onlar ümümiyyətlə orqanizmdə bir rol oynamırlar; müxtəlif proseslərdə onlar yaxından iştirak edirlər. Məsələn Kalsium duzları sümüyün tərkibində var. Stronsium və Barium biosferdə (canlıların yaşadığı təbəqə) az təsadüf olunan elementlərdir. Onlar yalnız Acantharia adlı orqanizm tərəfindən xarici skeletini qurmaq üçün və [tibb]də istifadə olunur. Stronsium isə diş pastalarının tərkibinə daxil edilir. Radiumda təbiətdə az yayılıb. Lakin güclü radioaktivdir metaldır.

Ədəbiyyat

Group 2 – Alkaline Earth Metals, Royal Chemistry Society.
Hogan, C.Michael. 2010. Calcium. eds. A.Jorgensen, C. Cleveland. Encyclopedia of Earth. National Council for Science and the Environment.
Maguire, Michael E. "Alkaline Earth Metals." Chemistry: Foundations and Applications. Ed. J. J. Lagowski. Vol. 1. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 33–34. 4 vols. Gale Virtual Reference Library. Thomson Gale.
Silberberg, M.S., Chemistry: The molecular nature of Matter and Change (3e édition, McGraw-Hill 2009)
Petrucci R.H., Harwood W.S. et Herring F.G., General Chemistry (8e édition, Prentice-Hall 2002)