Vikipediya

Köhnə Azərbaycan ekzonimlərinin siyahısı

(Köhnə azərbaycancadakı coğrafi terminlər səhifəsindən yönləndirilmişdir)

Köhnə Azərbaycan ekzonimlərinin siyahısı — 1940-cı illərə kimi Azərbaycan dilində (həmçinin orta azərbaycanca və qədim azərbaycanca) qeyd olunmuş ekzonimlər. SSRİ hökuməti Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini işğal etdikdən sonra Azərbaycan istilahatına aid çox sözlər "internasionalizmlər" ilə əvəz olunur, Lenin tərəfindən başlanan və Stalin tərəfindən güclənən bu hərəkatın ən pik dönəmi 1937–1945-ci illər olur. Ərəb qrafikalı Azərbaycan əlifbasından latın əlifbasına keçmə nəticəsində bir çox istilahlar unudulur və coğrafi istilahata getdikcə ruscadan gələn sözlər çoxalır.[mənbə göstərin]

Adlar

redaktə
Köhnə azərbaycanca coğrafi cismlər adları siyahısı[a]
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Afrika ﴾افریقیّه ﴿افریقیە İfriqiyyə (İfriqiyə) XX əsrə kimi
Albaniya ارناود لق Arnaudluq (Arnavudluq)
Amerika ینگی دنیا ، یݣی دنیا Yeni Dünya (Yenidünya)
Amsterdam مصردام Mısırdam[1] XVIII-XIX əslərdə işlənmişdir
Asiya اسیا Asya (Asiya, Asia)
Aul آغل ، آغیل ağıl
Avropa اوروپا Avropa (Ovropa, Oropa, O'ropa)
Avstriya نمچە ، نمسە Nemçə, Nemsə Orta əsrlərdə bir çox dillərə daxil olmuş slavyan sözüdür. Hərfi tərcümədə němьcь sözünün anlamı "lal" deməkdir (onların slavyan dilində danışa bilmədiyinə görə) və slavyanlar bu sözü bütün almandilli tayfalar üçün işlədirdi, lakin Türk-Ərəb-Fars terminologiyasında bu ancaq Avstriya anlamı verir[2][3]
Aysberq بوز داغی ، بوز طاغی Buzdağı (Buz dağı)
Belçika بیلجیک Belcik (Beljik)
Bosniya بوسنه Bosna
Bolqarıstan بلغار ، بولغار ، بولغارستان Bulğar, Bulğarstan (Bulğarıstan)
Brandenburq ترنداول Tırandavul[4] (Tirandavul, Trandavul[5], Tarandavul)
Çexiya چه Çeh
Efiopiya حبش ، حبشستان Həbəş, Həbəşistan
Xorvatiya خروات Xırvat
İordaniya أردن Ürdün
Kipr قبرس Qıbrıs
Kolombo كلنبو Kalanbu
Kordova (İspaniya) قرطبہ Qurtuba
Koreya قورە[6] ، قوری Qore [K'ore:], Qorey [K'ore:]
Kosovo قوصوه ، قسوه Qosova
Krakov کراقوف Kiraqov köhnə yazılışı[7], tələffüzü eyni şəkildə Osmanlı Türkcəsində qeyd olunub[8]
Qalaktika کہکشان Kəhkəşan XX-ci əsrə kimi yazılan bütün lüğətlərdə
Latviya لتونیا Letoniya (Letonya, Lettoniya, Lettonya)
Levant شام Şam
Leypsiq لیپسق[9] Laypsıq
Litva لیتوانیا Litvaniya (Lituvaniya, Litvanya, Lituvanya)
Livan لبنان Lübnan
Liviya لِیبِیَا Libiya
London لوندره Londra[10]
Makedoniya فلیبه Filibə
Mesopotamiya جزیره Cəzirə
Monteneqro قره طاغ Qaradağ Bir çox kitablarda Qaradağ gedir. Tək Azərbaycanca yox, ümmumiyətlə, çox dillərdə Monte Negro (Qara Dağ) sözünün hərfi tərcüməsidir: Crna Gora, Черногория, Karadağ və s.
Niderland فلمنک Fələməng (Fələmənk, Fləmənk, Fləməng)
Oman عمان Ümman
Polşa لہستان ، له Löhüstan (Lehistan), Löh (Leh)
Prussiya پروسیا ، پروسیه ، پروس Prussiya, Purusiyə, Purus
Portuqaliya پرتکیز Portəgiz (Portəkiz, Pörtəgiz, Pörtəkiz)
Rotterdam روتردام Roturdam
Sevilya اشبیلیہ İşbiliyə
Slaviya صقالبه ، صقالبت ، صقالبة Səqalibə, Səqalibət
Stokholm استوقولم İstoqolm
Sürix زوریق Zuruq (Züriq, Zürix)
Şkoder اشقودره İşqodra
Şotlandiya اسقوچیه İsqoçiya (Isqoçıya, İsqoçiyə, İsqoçiyyə)
Şri-Lanka سرنديب ، سیلان Seylan, Sərəndib Serendip, Serendib, Sarandib ya Sarandīp kimi adlar ümumi müsəlman (ərəb, fars, türk, hindistani) istilahatında mövcuddur[11][12], bu söz Sinhala-dvipa («Sinhala adası») və ya Suvarna-dvipa («qızıl ada») sözlərindən yarandığı güman edilir[12] Başqa etimologiyaya görə bu söz Tamilcə Cheran (tamillərin bir tayfası) və tivu («ada») sözlərindən gələ bilər[13]
Ştat اشتات İştat
Tripoli طرابلس ، طرابلوس Tırabulus (Trabulus, Tırablus, Trablus, Tarabulus, Tərəbülüs)
Tunis تونس Tunus
Valensiya بلنسیہ Bələnsiyə
Vulkan یانار داغ Yanardağ (Yanar Dağ)

Azərbaycan

redaktə

Azərbaycanda yer adlarının dəyişmələrinin bir neçə səbəbi var:

  • Çar Rusiyası Azərbaycan işğal etdikdən sonra tarixi böyük şəhərlərə öz adlarını verir (məsələn, Gəncə - Yelizavetpol)
  • Çar Rusiyası Azərbaycan işğal etdikdən sonra slavyan və alman mənşəli kolonistləri Azərbaycan sərhədlərinə göndərir və rusca və ya almanca adlar verilir (Vladimirovka, Yelenendorf, Lüksemburq və s.)
  • Sovet İşğalı dönəmi sovet inqilabçılar şərəfinə bir sıra adlar qoyulur (məsələn, Goranboy - Qasım İsmayılov, Hacıqabul - Qazıməmməd və s.)
  • Sovet dönəmi tarixi Azərbaycan şəhərləri üçün Azərbaycan xadimləri adları qoyulması (Cəlilabad, Sabirabad və s.), sovet dövrü bunlar əsasən dinə qarşı siyasətlə bağlı idi və bu adlar cürbəcür dinsiz (ateist, panteist, deist) xadimlərin şərəfinə qoyulurdu
  • Erməni işğalı zamanı ermənicə ad qoyulan yer adlarının qaytarılması (məsələn, Stepanakert - Xankəndi)
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Beyləqan Орен-кала Örənqala XII əsrə kimi, onda sonra sovet dövrünə kimi dağınıq qalmışdır (bax Örnəqala yaşayış yeri və Örənqala (qədim şəhər yeri))
Cəlilabad حاجی ترخان بازار Həştərxanbazar (Hacıtərxanbazar) 1967-ci ildən Azərbaycan yazıçısı Cəlil Məmmədquluzadənin adını daşıyır
Füzuli قره بولاق Qarabulaq Füzuli şəhərinin 1403-cü ildən 1905-ci ilədək adı Qarabulaq olub. Qarabulaq kəndi Səfəvilər dönəmində Dizaq qəzasına bağlı şenliklərdən biri idi. Kənd ərazisi Səfəvilər dövlətinin son dönəmində Cavanşir elinin qışlağı olub. 1593-cü ilə bağlı Osmanlı qaynağında Qarabulaq qışlağının adı çəkilir. 1727-ci ilə bağlı Osmanlı qaynağında Qarabulaq qışlağı haqqında bilgi var. Qarabulaq kəndi XIX yüzilin sonu, XX yüzilin önlərində el arasında "Malaqan bazarı" adlanırdı. Sonralar çar polkovniki Karyaginin şərəfinə Karyagin adlandı. 1959-cu ildə böyük Azərbaycan şairi Mövlana Məhəmməd bin Süleyman Füzulinin şərəfinə Füzuli adlandı[14]
Qəbələ قوتقاشین Qutqaşın ad türkmənşəlidir və erməni dili ilə əlaqəsi yoxdur (bax Qutqaşen sultanlığı və İsmayıl bəy Qutqaşınlı)
Sabirabad جواد Cavad XIX əsrdə Cavada xeyli ukraynalı kəndli köçürüldü və həmin yaşayış məntəqəsi 1888-ci ildən Petropavlovka adlandırıldı.1931-ci il oktyabrın 7-də Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Fərmanı ilə Petropavlovkaya Azərbaycanın böyük şairi, klassik ədəbiyyatımzda ictimai satiranın banisi Mirzə Ələkbər Sabirin adı verilmişdir

Belarus

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Brest برەست Birest "Azərbaycan" qəzetində (1918-1920) bir çox yerdə işlənmişdir[15], XX-əsrə qədər برەست yerinə برست yazılırdı (ە "e"-siz, intəhası tələffüzü eyni idi)
Minsk مینسق Minisq "Azərbaycan" qəzetində (1918-1920) bir çox yerdə işlənmişdir[15]

Çin

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Cimasar 𐰋𐰾𐰉𐰞𐰶 Beşbalıq Beşbalıq adı 713-cü ildə Orxon abidələrində qeyd olunub[16][17]
Çin خطا ، چین Xita, Çin
Çyuançjou زيتون Zeytun Müsəlman Şərqi yazılarındakı Çinin Zeytun şəhəri Çyuançjou (Quanzhou) ilə eyniləşdirilməsi XIX-cu əsrdə mübahisəli idi, bəzi alimlər Polo və İbn Battutanın bu adı Syamen (Xiamen) limanına dediyini düşünürdü. Amma sonra, Çin tarixi mənbələri bu şəhərin keçmiş statusu və əsrlər boyu yavaş-yavaş çökən limanının əvvəlki mükəmməlliyi qeyd edir
Hançjou خنسای Xansay Cəmi ət-Təvarix (XIV əsr), Tarix-i Bənakəti, Nüzhət əl-Qulub (1340-cı illər), Xitaynamə (XVI əsr) kimi kitablarda qeyd olunub[18]
Qaoçanq قره‌ خواجه Qaraxoca (Qara Xoca) Yuan sülaləsi və Min sülaləsi vaxtlarında "Halahezhuo" (哈拉和卓) [Halahıcuo] və indiki uyğurca adı Qaraxocadır
Quançjou خانفو Xanfu Qədimi mənbələrdə Xanfu olaraq qeyd olunub[19]
İnin قولجا ، غولجا Qulca qazaxca və uyğurca İnin (Yíníng) şəhərinin yerli adı, deyilənə görə Orxon abidələrində qeyd olunub. Kökü Mancur dilində "uxulca" (uhulja) sözündən gəlir və Altay dağ qoyunu və ya Arxar deməkdir[20]
Mancuriya ماچین Maçin
Pekin خان بالق Xanbalıq Çinin Türk-Monqol tayfaları hökuməti (Yuan sülaləsi) vaxtında belə adlanıb[21][22]
Şandonq 𐱁𐰦𐰆𐰭 ⁚ 𐰉𐰞𐰶 Şantunbalıq Qədim Azərbaycan (Türk) mənbələrində bu şəhər Şantuŋbalıq kimi ilə qeyd olunub, Şantuŋ isə həmin şəhərin yerləşdiyi vilayyətin adıdır[23][24]
Sincan-Uyğur Muxtar Rayonu شرقی تركستان Şərqi Türkistan ərazinin tarixi adı[25][26]
Tibet 𐱅𐰇𐰯𐰇𐱅 ⸰ تُبُتْ Tüpüt Qədim türk dilində bu məkanın adı Tüpüt (𐱅𐰇𐰯𐰇𐱅) olaraq tanınırdı. Bu sözün qədim türkcə 𐱅𐰇𐰯𐰇‎ (töpö/töpü/tüpü - təpə) sözündən gəlməsi ehtimal olunur.[27] Mahmud Qaşqarlının məşhur Divanü Lüğat-it-Türk kitabında Qaraxanlı türkcəsində eyni qədim türk dilindəki kimi Tübüt (تُبُتْ) olaraq qeydə alınıb, lakin həmin əlifbada olmadığına görə P hərfinin işlənməməsini qeyd etmək olar.
Tzin imperiyası چین ماچین Çinimaçin
Tyanşan تَݣری طاغ ⸰ 𐱅𐰭𐰼𐰃 ⁚ 𐱃𐰍 Tanrı dağ (Tanrıdağ, Tanrıdağı, Tanrı dağı)

Ermənistan

redaktə

Tarix boyu Ermənistan hökumətləri yaşayış məntəqələrin adlarını rəsmi olaraq dəyişsə də, Azərbaycan hökuməti Qərbi Azərbaycanın tarixi şəhərlərinin orijinal adlarını işlədir (bax Ermənistanın adları dəyişdirilmiş şəhərlərinin siyahısı)

İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Abaran باش آباران Baş Abaran Erm. SSR AS RH-nin 3.1.1935-ci il fərmanı ilə adı dəyişdirilib Aparan qoyulmuşdur[28]
Abovyan Ellər adı 12.10.1961 tarixində ermənicə qoyuldu
Alaverdi Allahverdi
Apaven صاری يار Sarıyar Ermənistan prezidenitinin 19. IV. 1991-ci il fərmanı ilə kəndin adı dəyişdirilib Apavan qoyulmuşdur
Artaşat Qəmərli
Berd Tovuzqala[29]
Dzoravank قره قيا Qaraqaya Qaraqaya (1991-ci ildən Dzoravank) Ermənistan SSR-in Mixaylovka – Çəmbərək rayonunda, Tərsəçayın sol sahilində, rayon mərkəzindən 27 km şimal-qərbdə azərbaycanlılar yaşamış kənd. Meşəkənd (1991-ci ildən Antarameq) heyvandarlıq sovxozu ilə birləşdirilmişdi
Eçmiədzin ﴾اوچ‌ موذن ﴿ئۆچ‌مُؤَذِّن‎ Üçmüəzzin (Üç Müəzzin)
Gümri كومرى Gümrü Əbcəd yazı qaydalarına görə köhnə dildə yazılışı Gümri (كومرى) idi amma tələffüzü indiki kimi Gümrü
Hrazdan Aşağı Axta 1959-cu ildə[30]
İcevan Karvansara[31]
İrəvan روان ، اروان ، ایروان Rəvan, İravan (İrəvan)
Kotayk mərzi قرق بولاق Qırxbulaq 1930-cu ildə Qırxbulaq mahalının ərazisində Ellər rayonu təşkil edildi. 1948-ci ildə buradan sonuncu azərbaycanlı əhali də deportasiya olunduqdan sonra rayonun adı dəyişdirilərək Kotayk edildi[32]
Marqahovit حمزه چمنی Həmzəçimən (Həmzəçəməni) Erm. SSR AS RH-nin 25.l.1978-ci il fərmanı ilə kəndin adı dəyişdirilib Markahovit qoyulmuşdur
Martuni Aşağı Qaranlıq 1926-cı ildə[33]
Mets Masrik مزرعه Məzrəə (Böyük Məzrə) 19 аprеl 1991-ci ildə kəndin adı Medz Masrik qoyulmuşdur
Noyemberyan Barana 04.01.1938 tarixində
Sevan (göl) کوکچه Göyçə böyük olduğuna görə Gökçə Dəniz ~ Göyçə Dənizi (كوكچه دكز) də deyilirdi
Sisian قره كليسا Qarakilsə 02.03.1940 tarixində[34][35][36]
Tsaxqadzor دره چچك Dərəçiçək Toponim Azərbaycan dilində «iki dağ arasında dərin çuxur» mənasında işlənən dərə sözü ilə Azərbaycan dilində «çiçəkləri olan bitki», «gül» mənasında işlənən çiçək sözünün birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Kəndin adı 1847-ci ildə dəyişdirilib Konstantinovka adlandırılmışdır. 1920-ci illərdə yaşayış məntəqəsinin adı kalka edilərək Zaxqadzor (Dərəçiçək) qoyulmuşdur
Tsovinar كوله كيرن Kolagirən Kolagirən kəndinin adı 3 yanvar 1935-ci ildə dəyişdirilərək "Tsovinar" qoyulmuşdur

Fələstin

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Fələstin قدس متصرف سنجاغی Qüds Mütəsərrif Sancağı Qüds Sancağı, Qüds Mütəsərrifliyi və Qüds Mütəsərrifatı kimi də gedirdi (bax Qüds Sancağı)
Xaldeya کلدان Kəldan
Qalileya جَلِيله ، غلیله Cəlilə, Qəlilə

Fransa

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Fransa فرنگستان Firəngistan (Frəngistan)
Korsika قورسوغه Qursuğa Piri Rəisin xəritəsində Korsika adası Cəzirət Qursuğa deyə qeyd olunmuşdur[37]
Marsel مارسلیه Mərseliyə bir çox şərq mənbələrində
Nitsa نیسه Nisə köhnə xəritələrdə[38]
Ramatyuel رحمت الله Rəhmətüllah orijinal adı Rəhmətüllah olub[39]
Tulon تولون Tulun
Tuluza تولوشہ ، تولوز Tuluz, Tuluşa (Tuluşə)
Tur بلاط الشهداء Bəlatüşşühəda (Bəlat əş-Şəhada) 10 Oktyabr 732 tarixindəki döyüş ilə əlaqədər müsəlmanlar tərəfindən verilən ad

Gürcüstan

redaktə

1936-ci ildə SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığı (НКВД) və Mərkəzi İcra Komitəsinin (ЦИК СССР) sənədinə görə Gürcüstan SSR-nin yaşayış məntəqəsinin adları bütün sovet xalqlarının dillərində gürcü dilindəki adının transkripsiyası olmalıdır. Bir çox yaşayış məntəqələrinin adlarına sadəcə "İ" hərfi əlavə olunub.[40]

İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Abastumani اباسوبان Abasuban, Abbas-Tuman (Abbastuman) Şəhər 1595 tarixli Dəftər-i Müfəssəl-i Vilayət-i Gürcüstan-da "Abasuban" (اباسوبان) olaraq yazılmışdır, daha sonra Abbas-Tuman (Abbastuman) kimi qeyd olunurdu[41], bunun səbəbi Şah I Abbasın Kartli və Katexiyaya yürüşlərindən sonra Şah Abbasa məsxərə qurulması ola bilər. 1936-ci ildə gürcüsayağı Abastumani kimi adlandırılıb
Abxaziya ابازه Abaza Abxaz və Abazin (Abaza) bir-birinə ən yazın millət olaraq Abaza istilahı Abhaz və Abaza ikisi üçün işlənilir, ayrıca yerli xalqlar arasında da bu söz qarışdırılır. Abaza və Abhaz sözü bir kökdən gəlir
Anakliya (Redut-Kali) ردوت قلعه Redutqala[42] Tarixi Redutqalaya aid dağıntılar indiki Anakliyada və Kulevidə tapılır (aralarında 15 km məsafə var)
Bağdati بغدادجق Bağdadcıq 1940-ci ilə qədər Bağdad adı ilə tanınırdı, onu əsl Bağdad ilə qarışdırmamaq üçün Bağdadcıq deyirdilər, sonra rusca Mayakovski (Маяковский) adlandırıldı; 1990-cı ildə gürcüsayağı Bağdati (t harifi ilə) adlandırıldı
Batumi باطوم Batum
Bolnisi Чорук-Кемерли[43] Çörük Qəmərli Çörük Qəmərli adı ilə salınıb, lakin 1817-1819-cu illərdə Russsiya İmperiyası Katarinenfeld olaraq dəyişdi, daha sonra Sovet vaxtında 1921-ci ildə Lüksemburq oldu və 1944-cü ildə gürcü dilində Bolnisi adlandırıldı
Dmanisi Башкечид Başkeçid 1947-ci ildə Başkeçidin adını gürcü dilində Dmanisi qoydular[44][45]
Xaşuri Bəytaxtı tarixi adı Bəytaxtı olub[46][47]
İmereti آجـق باش ، باش آجـق Başaçıq (Açıqbaş) yerli insanların çox hallarda başlarına papaq qoymadığına görə bu bölgəyə belə ad verilmişdir
Kazbek dağı قازبک طاغ Qazbək dağı (Qazbəy dağı) köhnə Azərbaycan orfoqrafiyasına görə "bəy" sözü "bək" (بک) olaraq yazılırdı[48]
Kobuleti چوروک صو ، چورک صو ، چوریک صو Çürüksu[42]
Kulevi (Redut-Kali) ردوت قلعه Redutqala[42] Tarixi Redutqalaya aid dağıntılar indiki Anakliyada və Kulevidə tapılır (aralarında 15 km məsafə var)
Kutaisi ﴾کوتایس ﴿کتایس Kutayis (Kütayis)
Qardabani قره تپه ، قره يازى Qaratəpə, Qarayazı 1947-ci ilə iki adla Qaratəpə və Qarayazı kimi tanınırdı[49]
Marneuli ساربان‎‎ ، بورچالی Sarvan, Borçalı 1929-cu ilə kimi Sarvan və 1947-ci ilə Borçalı olub, sonra Gürcülər gürcü dilində ad verdilər
Ninotsminda آلتون قلعه Altınqala Osmanlının Çıldır vilayətinin bir qalası (1717-1730)
Poti فاش Faş Şərqi Qara dənizdəki quldurluq halının bitməsi üçün xaraba halda olan Faş qalası 26 iyul, 1579-cu ildə yenidən inşa edildi. 1858-ci ildə şəhər liman statusu almışdır
Tsalka بارْمَقْسِز Barmaqsız 1932-ci ildə Barmaqsız adını Tsalka (Цалка) olaraq dəyişdirdilər[50][51]
Stepantsminda قازبک Qazbək (Qazbəy) köhnə Azərbaycan orfoqrafiyasına görə "bəy" sözü "bək" (بک) olaraq yazılırdı[48]
Suxumi صوقوم قلعه Suqumqala[42]
Tbilisi تفلیس Tiflis
Telavi قره جه لر Qaracalar
Tetritskaro Ағбулаг Ağbulaq 1940-ci ildən sonra Ağbulaq gürcü dilində Tetritskaro adlandırıldı[52][53][54]

Hindistan

redaktə

Britaniya imperiyasından azadlıq əldə edən Hindistan etnik cəhətdən həssas addəyişmə siyasətini aparır (və bu yalnız yaşayış məntəqələrinə aid deyil, həmçinin küçə adları, simvolikalar və s.). Bharatiya Canata Partiyası (BJP) 1990-cı və 2001-ci illərdə Əhmədabad şəhərini Karnavati olaraq və Allahabad şəhərini Prayaqrac olaraq dəyişdi.[55] Prayaqrac adının qəbul edilməsindən sonra BJP rəsmisi bildirib: "Bu gün BJP hökuməti Əkbərin etdiyi səhvi nətər lazımdı düzəltdi".[56] 2018-ci ildə Övrəngabad şəhəri Çhatrapati Sambhaci Naqar və Osmanabad şəhəri Dharaşiv olaraq dəyişdirildi. Maharaştra ştatının rəisi Uddhav Thackerey 2020-ci ildə qeyd etdi ki, bunların səbəbi «islami» adlardan hindu adlarına keçməkdir.

Hindistan mədəniyyəti etnik və dini qrupların əsrlər boyu bir-bir ilə sülh içində yaşamaqda idi, lakin Hindistan şəhərlərinin və yerlərinin adlarının dəyişdirilməsi kimi hadisələr bu qruplar arasında əsas gərginliyi üzə çıxarır. Bu, ən asan şəkildə millətin müsəlman və hindu əhalisi arasında ziddiyyətli maraqlar və tarixi şərhlər vasitəsilə nümayiş etdirilir. Hindu millətçi partiyası Bharatiya Canata Partiyasının (BJP) siyasətdə hindu millətçiliyinin artan tendensiyası nəticəsində müsəlmanlarda və başqa hindlərdə müsəlman keçmişlərinə qorxu və nifrət yaradır. Bu məyusluğa səbəb olan mühüm hadisələr arasında Feyzabad rayonunun adının Ayodhya rayonu (hinduizmin müqəddəs şəhəri) adlandırılması daxildir.

Hindistanın dəyişən imici ilə yanaşı, onun tarixi tədricən müsəlman deyil, hindu irsini əks etdirən adlarla yenidən yazılır. Hindistanlı müəllif Puşpa Sundar yazır: “Addəyişdirilmələrin arxasında duran məqsəd, istər əvvəllər, istərsə də indi edilir, digərinin etdiyi yaxşılığın və pisin hökm sürən yaddaşını silməkdir və eyni zamanda, cari dövrün şərh etdiyi kimi, tarixə böyük təsir göstərməkdir”. O, oxucuları nəsillərin dəyərləri və münasibətləri dəyişdikcə tarixin yenidən yazılmasının arxasında duran əxlaqı nəzərdən keçirməyə sövq edir. Bu hadisələr müsəlman olan Hindistan vətəndaşlarını öz barədə «ikinci sort» düşüncəsini yayır və bu Hindistanın dünyəvi, çoxkonfessiyalı bir millət olması iddiasına zidd görünür.

İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Ayodxya rayonu فیض آباد محلی Feyzabad mahalı
Benqaliya بنگاله Bengalə
Benqal körfəzi بنگاله کورفزی Bengalə körfəzi
Çennai مدراس ، مَدرَس Mədrəs
Dehli شاه‌ جہان‌ آباد ، شاه‌ جهان آباد Şahcahanabad (Şah-Cahan-Abad)
Hindistan هند Hind Köhnə dildə Hindistan ərazisi üçün sadəcə Hind (هند) sözü işlənirdi
Karnataka میسور و حیدرآباد Məysur və Heydərabad 1956 ildə Hindu millətçiləri tərəfindən ştatları yeni yenidən qurma nəticəsində müsalman əhalili Heydərabad ştatı Andhra Pradeş və Məysur arasında bölünür, bunun mənası müsəlmanları deorqanizasiya etmədir. 1973-cü ildə Məysur ştatı müsəlman adına oxşadığına görə adını dəyişdirərək Karnataka edirlər
Narmadapuram ہوشنگ آباد Hüşəngabad 2021-ci ilin Mart ayında Hindu millətçilərin addəyişmə siyasəti ilə əlaqəli "müsəlman" adı Hindu adına dəyişdirildi[57][58]
Tamil-Nadu ştatı مدراس ریاستی Mədrəs rəyasəti 14 yanvar 1969-cu ildə Hindu millətçilərinin addəyişmə siyəsətində dəyişdirildi
Varanasi بنارس Bənarəs Hindu millətçlərin ləhcəsində yazılmağa başladı

İran

redaktə

İranda şəhərlərin adını dəyişməsi əsasən 1925-ci ildən hökumətə fars milliyyətçi Pəhləvilərin keçməyi ilə əlaqəlidir, bir çox türkdilli adlar ya başqa farsca sözlə əvəz olunub və ya hərfi tərcümə olunub.

İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Arasbaran قره‌ داغ Qaradağ 1925-ci ildə Rza Şah Əhməd Şah Qacarı taxtdan salıb Pəhləvi sülaləsini quranda Arasbaranın tədricən tənəzzülü başladı. Yeni padşah türk (Azərbaycan) əhalisinə qarşı mədəni və etnik millətçilik və assimilyasiya siyasətini həyata keçirməyə başladı və Qaradağ şəhərinin adını Arasbaran olaraq dəyişdi[59][60]
Həştrud سرسکند Sərəskənd Bölgənin Azərbaycan türkcəsində istifadə olunan adı Sərəskənddir. Hazırki rəsmi adı olan "Həştrud" isə farsca "həşt" (səkkiz) və "rud" (çay, axar su) sözlərindən ibarətdir. Şəhərin əsası Teymurilər dövləti dövründə salınıb
Məhabad ساوق‌ بلاغ Soyuqbulaq Məhabad adı ilk dəfə Birinci Dünya Müharibəsindən sonra, Pəhləvi Rza şahın (1925–1941) dövründə olmuşdur. Bundan əvvəl türkcə soğuq-bulaq sözünün farsca təhrifi olan Savojbolagh kimi tanınırdı
Məlikan مَلِکْ کَنْدی Məlikkəndi (Məlik Kəndi) Farsca Məlikan kimi tanınan şəhərin adı Qacar süləlasinin vaxtında Məlikkəndi adıyla yaranmışdır[61]
Miyandoab قوشاچای Qoşaçay Şəhərin Azərbaycan türkcəsindəki adı olan Qoşaçay adı "cüt, iki dənə olan" mənalarını daşıyan "qoşa", və "təbii axar su" demək olan "çay" sözlərindən ibarətdir. Hazırkı rəsmi farsca adı olan Miyandoab adı isə "miyan" (orta, ortasında), "do" (iki), və "ab" (su) sözlərindən ibarətdir
Nəqədə سۇلدۇز Sulduz Monqol tayfasının şərəfinə Sulduz adı ilə salınıb (yerli əhalə həm də Sundus deyir)[62]
Puldəşt عَرَبْلَر Ərəblər Şəhərin əski adı Ərəblər olsa da sonradan 1938-ci ildə farslaşdırılaraq Puldəşt adı verilmişdir[63]
Siyahçeşmə قره‌ عینی Qaraəyni (Qara Əyni) Şəhərin Azərbaycan türkcəsindəki adı olan Qaraeyni adı Azərbaycan türkcəsindəki "qara" (bu söz yer adlarında istər qara rəng, istər "böyük, əzəmətli, [bəzən] uca" mənalarını verir) və ərəbcə "göz, bulaq" mənalarını verən "eyn / əyn" sözlərindən ibarətdir. Lakin şəhərin hazırkı rəsmi farsca adı olan Siyahçeşmə bu şəhərin əsl doğma adının (Qaraeyni) farscaya sözbəsöz tərcümə edilməsiylə yaranıb; belə ki, "qara" sözü "siyah" sözü ilə, "eyni" (bulaq) sözü isə "çeşmə" sözü ilə (hər iki söz xalis fars sözləridirlər) əvəz olunub
Şahindej صاین قلعه افشار Sayınqala Əfşar şəhərin köhnə adı, Zəncandakı Sayınqala (Sainqala) ilə qarışdırmamaq üçün Əfşar sözü əlavə olunur
Təkab تیکان‌ تپه Tikantəpə 1938-ci ildə Rza xan Palani Pəhləvinin toponimlərin farslaşdırılması proqramına uyğun olaraq tarixi adı Tikantəpə olan şəhərin adı dəyişdirilərək Təkab olmuşdur[64][65]
Üskü اوشقایا Üşqaya yazılışı Üşqaya-dır (Üçqaya deyil), bunun səbəbi "üç" sözü ilə əlaqəsi olmamasıdır[61]

İsrail

redaktə

İsrail yer adlarının dəyişilməsi 1948-ci ildə İsrail Dövlətinin yaranmağı və daha sonra sərhədlərinin genişlənməsi ilə bağlıdır. İsrail hökuməti Osmanlı, Məmlük və eləcə də yerli ərəb yer adlarını İvritcə qoyur.

İngilis mandatı altında müxtəlif dövrlərdə Fələstinin yer adları üçün ivritcə adlar işlənmişdir; 1948-ci ildə Ərəb-İsrail müharibəsi nəticəsində Fələstinlilər qaçqın tüşəndən sonra ərəb adları silinməsi güclənir; və daha sonra 1967-ci ildə İsrail tərəfindən işğal edilmiş Fələstin ərazilərində müsəlman yer adları daha da azalır. 1992-ci ildə aparılan araşdırmaya görə 340 kənd və qəsəbə, 1000 Xirbat (xarabalıq), 560 vadi və çay, 380 bulaq, 198 dağ və təpə, 50 mağara, 28 qala və saray, 14 hovuz və göl daxil olmaqla, adları yahudiləşmiş 2780 tarixi yer adları dəyişdirilir.

Fələstində mövcud olan bir çox yer adları naməlum etimologiyalara əsaslanır. Bəziləri təsviri xarakter daşıyır, bəziləri qədim Nabati, İbrani Kənanlı və ya digər adların sağ qalanlarıdır və təsadüfi ad İbrani İncilində və ya Talmudda tapılan formalardan dəyişdirilməyib.

Yer adlarının İbraniləşdirilməsi İsrail hökuməti tərəfindən, əksəriyyəti son onilliklərdə köçmüş yəhudilərin torpaqla əlaqəsini gücləndirmək məqsədi ilə təşviq edilmişdir. Bu prosesin bir hissəsi olaraq, bir çox qədim Bibliya və ya Talmud yer adları "qaytarılır"; lakin, arxeoloqlar tərəfindən səhvlər təsbit edildikdən sonra pauza oldu. Digər hallarda, İbrani dili fərqli məna daşısa da, ərəb dilinin homofonu olduğuna görə ərəb adlarını ivrit dilinə yaxın tələffüzünə dəyişdirir lakin bu hal yer adının etimologiyasına zid olur.

Ətraflı oxu: Fələstinin yer adlarının yahudiləşdirilməsi

İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Aşdod إِسْدُود İsdud
Beer-Şeva بئر السبع Birüssəba
Eylat ايله Ayla
Hayfa حيفا Hayfa (Heyfə)
Xaldeya کلدان Kəldan
İsrail قدس متصرف سنجاغی Qüds Mütəsərrif Sancağı Qüds Sancağı, Qüds Mütəsərrifliyi və Qüds Mütəsərrifatı kimi də gedirdi (bax Qüds Sancağı)
Qalileya جَلِيله ، غلیله Cəlilə, Qəlilə
Lod اللِّد əl-Lüdd (əl-Lidd)
Nazaret نَّاصِرَة‎ Nəsirə
Netanya أم خالد Ümmüxəlid (Ümm-Xəlid, Müxəlid)
Petax-Tıkva ملبس Müləbbəs
Rişon-le-Sion عيون قاره Ayun Qara (Uyun Qara) avropa mənbələrinda Ayun Kara[66] və Ayun Qara kimi qeyd olunur
Safed صفد Səfəd
Təl-Əviv یافه Yafə ərəb dilində يافا kimi yazılır, lakin tarixi türkdilli mənbələrin hamsında یافه kimi yazılıb‎
Yerusəlim قدس‎ Qüds şəhərin həm də Beytəlmüqəddəs (Beyt-ül-Müqəddəs), Qüdsixəlil (Qüdsi-Xəlil), Qüdsişərif (Qüds-i Şərif) kimi ləqəbləri də var

İtaliya

redaktə

Adların çoxusu 831-1072 illərdə olan Siciliya əmirliyi ilə bağlıdır. Cənubi İtaliyanı şəhərlərin adları çoxusu ərəbcədir.

İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Alkamo القاموق əl-Qamuq şəhəri salan kişinin adına görə (əl-Qamuq)
Baqeriya بحریه Bəhriyyə
Florensiya فلورنچه Florança "Dictionnaire Turc - Français" (1837) lüğətində; Məhəmməd İdrisi İflürənsə (إِفْلُورَنْسَة) kimi qeyd etmişdir[67]
Genuya جَنَويزْ Cənəviz ~ Gənəviz
İtaliya ایتالیه İtaliyə (İtaliyyə, İtalya, İtalyə)
Kaltanissetta قَلْعَةُ النِّسَاءِ Qələtənnisə (Qalanisə) ən birinci adı Castra Nicia (Kastranisiya) olmuşdu; müsəlman fəthindən sonra oldu Qələt ən-Nisə (قَلْعَةُ النِّسَاءِ) — 'Qadın qalası'[68]
Kataniya [69][70][71]قَطَانِیه Qətəniyə (Qətəniyyə) Bələdülfil (Bələd-ül-Fil - "Fil şəhəri") adı da var[72]
Lombardiya أَنْبَرْدِیه Ənbərdiyə Məhəmməd İdrisi qeyd etmişdir[73]
Marsala مَرْسَى عَلِيّ Mərsa Əli (Mərsaəli) [mərsəli] Məhəmməd İdrisi qeyd etmişdir, mənası "Əli Limadı" deməkdir. Daha sonra "Mərsa Allah" (مَرْسَى الله) olaraq dəyişmişdir, bunu italyanlar Marsala kimi deməyə başladı
Messina [74]﴾مسینه ﴿مَسِّينَةُ Məsinə (Məssinə) 842-ci ildə müsəlmanların fəthi nəticəsində uyğunlaşmış ad, daha öncə fərqli variantlar var idi: Messana, Messene, Missina və s.
Neapol آنابولى Anabolu "Antonio Ciadyrgy Dizionario Italiano e Turco" (1834) və Osmanlı mənbələrində
Palermo باندرمه Bandırma "Antonio Ciadyrgy Dizionario Italiano e Turco" (1834) və Osmanlı mənbələrində
Roma قزل الما ، روم Qızıl Alma (Qızılalma), Rum (Urum) bax Qızıl Alma; qız alma bir çox türkdilli (osmanlı, türkiyə, qırımtatar və s.) lüğətlərdə Roma şəhərinin qarşılığı kimi verilib. Başqa mənbələrdə yenə Romada yerləşən Vatikan cırtdan dövlətinin Pyotr bazilikası (Basilica Sancti Petri) ola bilər. Ayrıca, "romalı" sözün tərcüməsi də "qızılalmalı" kimi verilir
Siciliya سچلیا ، چچلیه Siçiliya (Siçilya), Çiçiliyə (Çiçiliyyə)
Taranto طارنت Tarant[75][76]
Tirren dənizi دوقه دكزی Duqa dənizi
Triest [77]ترِیـٔـسـته Triyəstə "Antonio Ciadyrgy Dizionario Italiano e Turco" (1834) kitabında 733-cü səhifəsində. Məhəmməd İdrisi İstəcənkü (إصطاجانكو) kimi yazmışdır
Turin طَرُونَه Tərünə Məhəmməd İdrisi qeyd etmişdir[73]
Venesiya وندیک Venedik
Verona [78]فيرونه Feyruna

Qazaxıstan

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Baykonur باي قوݣور Bayqonur Bay və Qonur birləşməsindən
Fort-Şevçenko توپ قراغان Tüpqarağan (Tüpqırağan, Tüp Qırağan)
Jarkent جار کند Carkənd Car («carçı», «car çəkmək» sözləri ilə əlaqəlidir) və kənd birləşməsindən
Oral (Uralsk) تکه قلعەسی ، تکه Təkə, Təkə qalası (Təkəqalası)
Petropavlovsk قزل جار Qızılcar Qızıl və Car («carçı», «car çəkmək» sözləri ilə əlaqəlidir) birləşməsindən. Lazar Budaqov 1871-ci ildə qeyd etmişdir[79]

Moldova

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Bessarabiya بوجاق Bucaq Bucaq Moldovanın cənubu və Ukraynanın Odessa vilayyətinin qərb hissəsindən ibarət tarixi bölgədir. Lazar Budaqovun lüğətində və 1876-cı ilin Турецкий собеседник kitabında Bessarabiya sözünün tərcüməsi kimi yazılıb
Dnestr ﴾ طورله ﴿طورلا Turla tarixi xəritələrdə və lüğətlərdə[80]
Kauşen قاوشان Qovşan (Qavşan) Lazar Budaqov lüğətində
Kişinyov قشلانو Qışlanöv Lazar Budaqov lüğətində
Komrat کومرات Kömürat (Kömrat) Komrat adı yerli tatar (qaqauz) dilindən "kömür at" (kömür rəngli at, qara at) ifadəsindən gəlməsi ehtimal olunur[81] və şəhər gerbində həmin at təsvir olunub. Köhnə əlifba ilə کومرات kimi yazıldığına görə bunu bir neçə cür oxumaq olur: Kömürat > Kömrat > Komrat. Bunun haqqında bir xalq sözü var: “...yaşamak erinin saabisi tatarmış, Orumbet Oglu adıymış. Onun bir beygiri Komur at varmış. At yarışmakların çoyunda o ensärmiş. Bu beygirin adını tatar küüyünä koymuşlar...” — "yaşayış yerinin sahibi tatar imiş, adı Or Məhəmməd Oğlu imiş. Onun "Kömür At" adında bir atı var imiş. At yarışlarının çoxunu o udurmuş. Bu atın adını Tatar kəndinə qoymuşlar."
Moldova قره افلاق ، قَرَه اَفْلاق ، بوجاق Qara Əflaq, Bucaq Tarixi Əflaq (Valaxiya) ərazisinin bir hissəsi olduğuna görə bura əraziyə də Əflaq deyilir, amma dəqiqləşdirmək üçün Qara Əflaq ifadəsi deyilirdi. Bucaq isə Moldovanın cənubu və Ukraynanın Odessa vilayyətinin qərb hissəsindən ibarət tarixi bölgədir
Ştefan Voda قزل Qızıl 1949 ildə adını dəyişdirdilər

Rumıniya

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Braşov Barasu "bara su" sözü Bulğar Türkcəsindən "ağ su" mənası verir[82][83]
Breila ابرائل İbrayıl (İbrail)
Buxarest بکرش Bükrəş (Bükürəş)
Curcu یر گوگی Yergöyü avropa mənbələrində Iergogi[84] və Jergiogi[85] kimi qeyd olunurdu, əbcədlə Yergöyü sözü qaydaya görə "yer gögi" (یر گوگی) kimi yazılır
Çokırliya Bülbül iki kənddən birləşir: Kiçik Bülbül və Böyük Bülbül; komunnanın köhnə adı Bülbül idi (1968)
İstriya Qaranəsif
Konstansa كوستنجه Köstəncə yerli dildə adı: yerli qaraçılar, bolqarlar, dombruca tatarları və türklər işlətdiyi şəhər adı Köstəncədir
Krayova قره يوه Qarayuva (Qara Yuva) osmanlı xəritələrində və yazılarında keçdiyi ad[86]
Neqru Vode قره عمر Qaraömər (Qara Ömər) 1715-ci ilə Qaraömər adı ilər salınıb Romınca 1926-cı ilə kişi yazılışı Caraomer, yerli türklər Karaömer deyir
Nevodari Qaraqoyun şəhər 1421-ci Qara Qoyun adı ilə salınıb, lakin indiki yerli camaat Qaraqoyum deyir, rumınca yazılışı Caracoium idi
Oradea واراد Varad
Rumıniya رومانيا Romaniya (Romanya)
Satu-Mare ساتمار Satmar
Sibiu Sibin (Sebin, Sevin) Sibin<Sebin<Säbin sözü Bulğar Türkcəsindən "sevin" feilinin mənasını verir[87]
Timişoara طمشوار Tumuşvar (Tımışvar)
Tırqu-Mureş مورش بازاری Mureşbazarı
Transilvaniya اردل Ərdəl (Erdəl)
Valaxiya افلاق Əflaq (İflaq)
Yassı یاش Yaş

Rusiya

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Adler كجيلر Keçilər
Azov آزاق Azaq
Azov dənizi آزاق دَݣِزی Azaq dənizi
Anapa Buğurqala tarixi adı[88]
Axtubinsk آق تبه Ağtəpə Hacıtərxanlılar tərəfindən "Aqtübə" ("Ağ təpə" yerli ləhcədə Axtüpə kimi səslənir) adı ilə salınıb, ruslar rəsmi Axtubinsk yazıb
Belqorod آقسرا Aqsara (Ağsara) Belqorodun türk dillərinə Aqsara (Ağsara) kimi tərcüməsi Lazar Budaqovun lüğətində qeyd olunmuşdur
Beslan بک آصلان Bəyaslan (Bəy Aslan) [bəslan] Şəhərin adı yerli müsəlman-osetinlərindən dağaur tayfalı dərəbəy olan Beslan Tulatovun (Беслан Тулатов) adını daşıyır. Bu ad «Bəy Aslan» (بک آصلان) sözlərinin birləşməsidir, qısaldılaraq Bəslan şəklini almışdır
Blaqodarnıy سولدوز Sulduz Köçəri Monqol-Tatar tayfaları Soldus şəklində deyirdi[89]
Budyonnovsk Карабаглы[90] Qarabağlı Şəhər Macar adı ilə Xəzərlər tərəfindən salınıb, bu adla Dərbəndnamədə, İbn Bətutə tərəfindən və digər mənbələrdə qeyd olmuşdur; ruslar buranı Starıye Macarı (Köhnə Macarı) qeyd edirdilər. 1799-cu ildə rus çarı fərqli yerlərdən (İran, Dərbənd) erməniləri toplayaraq bu şəhərdə məskənləşdirdi və şəhərə 2 rəsmi ad qoyuldu: Svyatoy Krest ("Müqəddəs Xaç", Св. Крест, Святой Крест, Креста Святого) və Qarabağlı (Карабаглы).[91] Başqa məlumata görə yerli camaat bu şəhəri Qarabağlı deyirdilər, ermənicə adı isə Surb Xaç olmuşdur.[92] Daha sonra ermənilər əsksəriyyətə dönüb və onlara öz erməni məhkəmə sistemini istifadə etməyi icazəsi verilib
Çeçenistan چچنیستان ، میچغیز Çeçənstan (Çeçənistan), Mıçığız[79]
Çelyabinsk چلبى Çələbi indiki zaman türk dillərində olan adı (Siləbe, Çiləbe, Çeləbi, Şelepi) və tarixi əsl adı. Rus dili Çelyabı və Çelyaba kimi tələffüz olunurdu. Əslən Başqırd şəhəri kimi salınıb[93]
Çerkessk بطال پاشا Battalpaşa
Çervlyonnaya اوراز قلعه Orazqala[94]
Dalnereçensk إيمان‎ İman 1972-ci ildə[95]
Dərbənd دمورقپو Dəmirqapı yerli ləhcədə Dəmirqapu (Dimürqapu, Temirqapu) da deyilir
Dnepr çayı اوزی صویی Özü suyu
Don çayı تن Tin
Endirey اندیری Əndirəy (Əndəri)
Gelencik كلنجك Gələncik
Georgiyevsk گوم قَلْعَه Gümqala
Həştərxan حاجی ترخان Hacı Tərxan (Hacıtərxan)
Kaluqa قالوغا Qaluğa ən qədimi mənbələrdə Xəzər dilində Xoloqa (oğrular yığnağı) adı ilə keçir, daha sonra rusca Kaluqa (Qaluğa)
Kama çayı چولمان Çolman
Kamışın Qamışlı yerli adı
Kislovodsk Нарсана Narsana yerli türk ləhcələrində (qaraçay, balqar) olan adı[96]. Bu, şəhərin orijinal adıdır və Narzan suyu ilə əlaqəlidir (şəhərdə Narzan mənbələri çox idi), ruslar bu suya «кислая вода» (turş su) dediyinə görə şəhərin adını da Кисловодск olaraq dəyişdirdilər[97]
Kizlyar قزلر ، قِزْلَرْ قَلْعَه ، قیزلار قالا Qızlar, Qızlarqala
Kostek کؤسْتِک ، کوستک Köstək
Krasnodar قوبان Quban bu şəhərin yerində tarixi xəritələrdə Bələdiköy (avropa mənbələrində: Beledi-Kevi, Belettecoi, Boletacoi; rus mənbələrində: Беледе-Кеви, Болете-Кой) adlı şəhər yerləşirdi[98], bu şəhər dağılandan sonra Qarasun adlı çaylar arasında olan yerdə Yekaterinodar (Krasnodarın keçmiş adı) tikildi[99]
Krasnoyarsk Кызыл-яр Qızılyar (Qızıl Yar)
Kuban çayı قومان Quman
Kuma çayı گومو Gümü
Kurcinovo Xurcunoba adı yerli türk dillərindən (Qaraçay-balkar) Azərbaycan dilindəki eyni mənası ilə xurcun sözündən gəlir, ad öz relyefinə görə verilib[100]
Qolovinka (Soçi) صو باشی Subaşı (Su Başı)
Qroznı Суюнчь-кһала[101] Söyüncqala (Sevincqala)
Mahaçqala انجی قلعه İnciqala, Unçuqala Orijinal adı sırf ərəb hərflər ilə (türk ya fars deyil) və hərəkəsiz yazıldığına görə, bu söz fərqli oxuna bilər: Ancıqala, İnciqala, Unçuqala və s.[102] Mirzə Kazım bəy bunu İnci (ing. Inji) kimi oxuyurdu.[103] Rus müəlifləri bu şəhəri un ilə əlaqələndirərək yerlilər tərəfindən adını Unçuqala (rus. Мучная крепость) dediyini qeyd edirdilər və bunun səbəbini bu qalanın Qafqaz mövqesində əsas ərzaq məntəqəsi olduğunu bildirirdilər.[104][105][106][107][108][109][110]Rus İmperiyası vaxtı rusca Petrovsk, Sovet dönəmindən bəri isə Maxaçkala adlanır
Mamayka مامای قلعه Mamayqala[42]
Moskva مسکو ، مسقو Məsko (Məskəv, Məskov), Mosqu (Masqo, Mosqov, Masqov)
Nalçik نعلجق Nalcıq
Naurskaya Невре, Новр Nevrə Çeçenistan hökuməti rəsmi olaraq Naurskayanın adını Nevrə olaraq dəyişdi[111]
Novokuznetsk Аба-Тура Aba-Tura şorca, xakasca, altayca və başqa yerli türk tayfarının dillərində yerli adı[112][113][114]
Novorossiysk صوغوجاق ، صوغوجق Soğucaq
Nuradilovo Davud-Otar köhnə yerli adı Davudotar olmuşdu sonra SSRI qəhrəmanı Nurpaşa Nürəddilovun şərəfinə Nürədilovo qoyuldu
Orenburq اورونبورغ ، اورنبورغ Orunburğ Orunburğ kimi qeyd olunur. Bəzi lüğətlərdi İngiqala (Инги-кала)[115] və Yeniyurd (جانكا ؟ цана цурт)[116] və Torğayqala (تورغاى)[117][118] kimi gedir
Primorsko-Axtarsk اختر باختر ، اختار باختار Axtar-Baxtar (Axtarbaxtar, Axtər-Baxtər, Axtərbaxtər)
Proxladnı اوزون قلا Uzunqala
Pyatiqorsk Бештау Beşdağ (Beşdağı) əsl adı (Beştau - beş dağ) rus dilinə tərcümə olunub
Rusiya ، Әрәсеј روس ، روسیة Rus (Urus), Rusiyet (Urusiyyet, Urusiyet, Urusyet, Rusyet), Ərəsey Russiya köhnə mənbələrdə روسیة (Rusiyet, Urusiyyet, Urusiyet, Urusyet, Rusyet), روس (Urus ,Rus)، Әрәсеј (Ərəsey)[119] kimi qeyd olunmuşdur
Sankt-Peterburq ﴾فتيلبورك ﴿فيتيلبورك ، فـتيلبورك Fitilbörk[120][121] XX əsrin əvvəllərinə kimi azərbaycanlılar arasında bu şəhərə Fitilbörk deyilirdi və eyni şəkildə "Molla Nəsrəddin" jurnalında,[122] Cəlil Məmmədquluzadə,[123] Üzeyir Hacıbəyov[124] və s. yazıçıların əsərlərində də görünür[125]
Saratov ساری طاغ Sarıdağ Sarı dağ sözündən[126][126][126][127][128]
Sarov Сараклыч, Сары Кылыч, Сараклич Sarıqılınc həmçinin Rus mənbələrində bu yerdə XIV və ya XVII əsrdə dağıdılmış Sarı Qılınc şəhəri olduğu bildirilir, rus dilində Sarakliç (Сараклич)[129], Sarıklıç (Сарыклыч)[130], Sarı Kılıç (Сары Кылыч)[131] şəkillərində qeyd olunmuşdur, tatar dilində adı Sarıqılıç gedir
Selenqa 𐰾𐰠𐰭𐰀 Seləngə çayı qədimi mənbələrdə Seləngə adı ilə qeyd olunur[132][133]
Sudja صوجه Suca şəhərin adı "Su" və -ca kiçikləndirmə şəkilçisindən əmələ gəlir və türk-tatar mənşəlidir[134]
Taqanroq طيغان Tayğan
Tmutarakan تومان ترخان Tüməntərxan (Tümən-Tərxan)
Tobol طوبول ، طبول Tobul çayı Abdulla Tuqayın əlyazmasında[135]; yerli türk ləhcələrində (altay, teleut) Tobol, tatar dilində Tubıl, qazax və xakas dilində isə Tobıl deyilir
Tobolsk طوبول ، طبول Tobul Abdulla Tuqayın əlyazmasında[135]; yerli türk ləhcələrində (altay, teleut) Tobol, tatar dilində Tubıl, qazax və xakas dilində isə Tobıl deyilir
Tolyatti Талјант Talyant yerli azərbaycanlıların dilində Talyant şəkilində tələffüz olunur
Ulyanovsk Синбир, Симбир Sinbir (Simbir) yazılışı Sinbir, deyilişi isə Simbir-dir, bunun səbəbi nb birləşməsi bütün hallarda mb kimi deyilməsidir
Verxneuralsk تال قلعه Talqala (Təlqala)
Volqa عديل ، آطل ، اَتِل ، اتل Edil, Atil tarixi ən birinci orijinal şəkli اتل sözüdür[136], Attila Xanın adı bu çayın şərəfinə qoyulub[137][138]
Volqoqrad Сара-чин, Сари-су Sarıçin, Sarısu həmçinin Sarıçin sözündən rusca Царицин (Sarisin) adlanırmış və qeyd edilir ki Sarı-Su da olar bilər[139]
Yelets قره صو Qarasu (Qara su) tarixi qaynaqlarda əski alınan türki-tatar yer adları unudulur və indiki zamanda rus adlarına dəyişdirilib: Ağkərman - Belqorod-Dnestrovski, Qarasu - Yelets, Sarqıl - Belaya Veja, Yayıq - Ural, Boqorodskoye[140]
Yenisey 𐰚𐰢 Kəm[141]
Zamyanı Zamyan
Zlatoust Алтынтамаҡ Altındamaq başqurd kəndinin üstündə qurulmuşdur, ayrıca yerli ləhcələrdə Zalatağız deyilir[142][143]
Zmeinoqorsk İlan (İlan qalası) tarixi çin mənbələrində Çje-Lan kimi qeyd olunub, bu yerli türk ləhcələrində İlan sözüdür (məsələn, cılan, jılan və s.)[144]
-ovo, -ova, -yeva, -ovka اوبا -oba Şimali Qafqazdakı yerli müsəlman kəndlərindəki -oba sözü rusca -ova, -yeva, -ovo, -ovka ilə əvəz olunur: Sabunoba - Sabnova, Xurcunoba - Kurcinovo, Dolaqoba - Dolakovo və s.

Serbiya

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Bela Palanka موسى پاشا Musapaşa XVI əsrdə bu məntəqə köhnəlmiş və çökmüş vəziyətdə idi və bunna sonra yerli vəli olan Musa Paşa tərəfindən daşdan Karvansara salındı. Bu karvansara bölgənin başqa karvansaralarından daha böyüklüyü və gözəlliyi ilə fərqli idi – içərisi Budadan dəvət olunmuş görkəm rəssam tərəfindən çəkilmişdir. Musa Paşa bu yeri gözəlləşdirdiyinə görə şəhərin adı onun şərəfinə qoyuldu[145]
Belqrad دار الجہاد‎ Darülcihad Dar-ül-Cihad Osmanlı dönəmində olan adı idi. Belqrad adının köhnə dildə tələffüzü Bələrğad/Bələğrad/Beliğrad (بلغراد) idi
Kladovo فتح الاسلام Fəthülislam 1524-cü ildə quruldu
Kraquyevats قراغويفچه ، قراغيوفجه ، قراغويواچ ، غراغيوفچه Qırağuyufca, Qırağuyufça, Qırağuyıvaç adı bu formalarda ən birinci 1476-cı ildə çəkilib, daha sonra sırbca adı qeyd olunub
Kruşevaç آلاجه حصار Alacahasar 1454-də qoyulan ad
Novi Pazar يكى بازار Yenibazar bütün dillərdə şəhərin adı (Novo-Trqovişte, Novi-Pazar, Novıy Bazar) "Yeni Bazar" kimi tərcümə olunur
Novi Sad وارادين Varadin J.D. Kieffer və T.X.Bianchi fransızca lüğətlərində, şəhərin əsl adı macar mənşəlidir
Serbiya صرف ، صرب Sırf, Sırb
Smederevo سمندره Səməndirə XV əsrdən
Sremski Karlovsi قارلویچه Qarloviçə
Subotiça صوبوتقــه Subotqa adı çox dəyişdirilmişdi, avropa mənbələrində bu şəkillərdə qeyd olunur: Zabotka, Zabatka, Szabadka, Sobotka
Zrenyanin بشكلك Böyük Beşkələk tarixi adı (Becskerek, Beckerek, Велики Бечкерек, Nagybecskerek)

Suriya

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Xaldeya کلدان Kəldan
Mesopotamiya جزیره Cəzirə 2 böyük arasında olduğuna görə ərəbcə Cəzirə ("ada") adlanıb
Levant شام Şam
Palmira تدمير ، تدمر‎‎ Tədmir Dictionnaire Turc - Français (1835) kitabında və xəritələrdə qeyd olunub. Tarixi mənbələrdə تدمر تَدمُرْ تدمير variantları yazılırdı
Suriya شام Şam

Tacikistan

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Boxtar قورغان تپه Qurğantəpə 2018-ci ilə kimi tarixi adı Qurğan-Təpə olub, sonra farsca (tacikcə) ad verilib
İstərövşən اورا تپه Örətəpə 2001-ci ilə kimi tarixi adı Örə-Təpə olub, sonra farsca (tacikcə) ad verilib
Vahdət یݣی‌ بازار Yenibazar 1936-cı ilə kimi tarixi adı Yeni-Bazar olub, indiki adı farscadır (tacikcə)
İstiqlol تباشر Tabaşar (Dağaşar) şəhərin birinci adı türk mənşəli olub[146]

Türkiyə

redaktə

Türkiyədə yerləşən və Azərbaycan dilindəki şəhər adlarındakı fərq bir çox hallarda sadəcə əlifba fərqilə bağlıdır (məsələn: Ankara - Anqara, Tokat - Toxat və s.)

İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Alanya علائیه Əlaiyyə (Əlaiyə) Kalonoros adlı bu qala 1221-ci ildə səlcuq oğuzu sultanı I Əlaəddin Keyqubad tərəfindən fəth edildi və şəhərin adı onun şərəfinə Əlaiyə qoyuldu. 1933-cü ildə Mustafa Kamal Atatürkə gələn teleqraf məktubunda şəhərin adı səhvən Alanya yazılmışdı, Mustafa Kamal bu adı daha gözəl avropasayağı düşünərək 1935-ci ildə şəhəri ziyarət edəndə rəsmi olaraq dəyişdi. (Qafqazdakı tarixi Alaniya ilə heç bir əlaqəsi yoxdur)
Kayseri قیصری Qaysəri (Qeysəri)
Sinop سناب Sinab
Tokat توقات Toxat
Trabzon طرابزون Tırabızon (Tırabzon, Trabızon, Trabzon)

Ukrayna

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Azov dənizi آزاق دَݣِزی Azaq dənizi
Baxmaç Baxmac türk dillərində "baxma yeri" (başqa yerlərə baxmaq üçün rahat yer) deməkdir[147]
Berdyansk Кутур-Оглы Qoturoğlu Noğay-Tatar əhalisi olan bu şəhərin birinci adı rusca Кутур-Оглы, ingiliscə isə Kutur-Ohla kimi qeyd olunub[148]
Berezan Özübəy[149], Börü Özən[150]
Berislav قاضی كرمان ، غازى كرمان Qazikirman (Qazıkirman) 1784-cü ilə kimi Qazıkirman[151][152], Qazikirman[153] kimi tanınırdı
Bessarabiya بوجاق Bucaq Bucaq Moldovanın cənubu və Ukraynanın Odessa vilayyətinin qərb hissəsindən ibarət tarixi bölgədir. Lazar Budaqovun lüğətində və 1876-cı ilin Турецкий собеседник kitabında Bessarabiya sözünün tərcüməsi kimi yazılıb
Bilakamyansk انكرمان İnkirman Ruslar Belokamensk olaraq dəyişdirmişdilər, amma 1991-ci ildə tarixi adı qaytarıldı
Bilhorod-Dnistrovski آق كرمان Ağkirman ən geci XV əsrdən Aqkerman (Ağkerman) adını daşıyır, 1944-cü ildən ruslar adını Belqorod-Dnestrovski deyə dəyişsə də, yerli ukran camaatı yenə də Akerman (Акерман) adını işlədir[154][155]
Çerkası Çərkəz-Kirman, Çerikişi Övliyə Çələbi Səyahətnamə kitabında bu şəhəri Çərkəz adlı bir satqın mürtəd Tatar saldığını və bu səbəbdən adı Çərkəz-Kirman olduğunu deyir. Başqa fikirə görə Çerkası sözü Çəri (چری, yeniçeri sözündəki kimi) və Kişi (کشی) sözlərindən gəlməsi ehtimal olunur[156]
Çerniqov Караджар Qaracar "Cəfər Tarixi" (Джагфар Тарихы) kitabında Qaracar kimi qeyd olunur[157], şəhərin tanınmış abidəsi qara məzardır (черная могила)
Çornıy Les قره آغاج Qaraağac[158]
Dnepr çayı اوزی Özü çayı
Dnepr (şəhər) قوداق ، [159]قودق Qudaq tarixi mənbələrə görə Yekaterinoslav (indiki Dnipro, Dnepr) şəhəri köhnə rusca Кодакъ (Койдакъ, Кудакъ, Гудакъ) adlanan tatar yaşayış məntəqəsinin üstündə tikilib[160], 1785-ci ildən Yekaterinoslav adı qoyulub[161]. Sözün kökü türk dillərindən mıx[162] və ya meşə[163] deməkdir. Polyak mənbəsinə görə Kudak (şəhərin polyakca adı) "qoymaq" feilindən yaranır[164]. Vikipediya məqaləsinə görə qırımtatarca Köy və Dağ sözlərindən yaranıb, lakin heç bir mənbədə o şəkildə qeyd olunmayıb. Avropa mənbələrində Kudack, Kudak, Kodac şəkillərində qeyd olunub
Dnestr ﴾طورله ﴿طورلا Turla tarixi xəritələrdə və lüğətlərdə[80]
Feodosiya کفه Kəfə
İvano-Frankovsk Таслы Сагьар Daşlışəhər (Daşlı Şəhər) yerli türkdilli tayfanın (Qaraylar, Kəraimlər) dediyi ad, yerli ləhcələrdə Taşlı Şahar və Taslı Sahar deyilir[165]
İzmail اسماعيل İsmayıl Osmanlı Sədrəzzamı Ayaşlı İsmayıl Paşanın adından gəlir[166], 1772-ci ilin Rizzi Zannoni xəritəsində tam adı اوردوی اسماعیل میرزا (Ordu-i İsmayıl Mirzə) kimi yazılıb[167]
İzyum اوزوم Üzüm orijinal adı[168]
Jovtıye Vodı صاری صو Sarısu[169]
Kaxovka اسلام كرمان‎ İslamkirman XV əsrdə İslam-Kirman adı ilə Qırım Tatarları tərəfindən salınıb[170]
Kalmius Бӱйӱк Ӧзен Böyük Özən orijinal adı
Kamyanske طاشلق Daşlıq şəhər adı yerli türk dillərindən Ukrain (Кам’янське) və Rus (Каменское) dillərinə hərfi tərcümə olunub[171]
Kerç كرش Giriş
Kiliya كيلى Kili Monqol-Tatar və daha sonra Osmanlı qalası
Kinburn قل بورن‎ Qılburun orijinal adı
Kiyev کييف Kiyif
Kremençuq Kirmancıq 1471-ci ildə bu qala (kirman) balaca olduğuna görə Kermancıq (yerli ləhcədə Kermənçük) adını vermişlər[172]
Krım قریم Qırım tarixi yazılışı Qırımdır, bu bütün əbcəddə yazılan mənbələrdə belədir (قریم), lakin latın əlifbasında da Qırım yazılması doğrudurSitat səhvi: <ref> açılış teqi səhv formalaşdırılıb və ya adı etibarsızdır
Krım yarımadası قریم آطه‌سی Qırım Adası Tənzimat dönəminə qədər (XIX əsrin ikinci yarısı) bütün türki-müsəlman dünyasında Qırım Yarımadası işlənən yeganə termin "Qırım Adası" (قریم آطه‌سی) olub, daha sonra Qırım şibhə cəzirəsi, Qırım yarımadası kimi sözlər avropa dillərində çevirilib, həm də kemçişdə Qırımın ada olması səbəbdir[173]
Qorlivka Bayraq, Böyrək şəhər türk-tatar kəndinin üstündə qurulub, rus dilində Qosudarev-Buyerak kimi qeyd olmuşdur və bu əsli Bayraq və ya Böyrək olması ehtimal olunur[174]
Lvov لیووف ، الوو İlvov, Livof ən köhnə yazılışı 1680-ci ildə İlvov kimi qeyd olunub[175], Livof şəkilində 1918-cə qeyd olunub[7]
Mariupol بالى صيره Balısıra 1577-cı ildə Aldı Gəray tərəfindən tikilib (rus mənbəsində Bolı-Saray yazılıb)[176], Qırımtatar Noğaylarının qalası olub, XVII əsrdə işlənən addır[177], ayrıca tarixi mənbələrdə Balısaray (Балы-Сарай), Balısara kimi adlar işlənilib rusca Belosaray (Белосарай, Бѣлосарай) sözü qeyd olunub, avropa mənbələrində Bolestra kimi dəyişib, avropa müəlifləri öz dillərinə بالى صيره sözünü Balisera kimi də transkripsiya edirdilər[178]
Melitopol Къызлыйар Qızlıyar yerli əhali Qızlıyar adlandırır[179]
Nikolayev حمامی‎ ویتولد Vitoldhamamı (Vitold Hamamı) Qərb mənbələrində: Withold Hammami (və səhvən Withold Hamani), rusca köhnə adı Витольд-Гаммани (Витольд–Хамами) və qısaca Витовка olub. Şəhər Vitold adlı Litva kralının şəhərinə qoyulub, Tatarlar (Osmanlı) və Böyük Litva knyazlığı ilə sərhəd keçid məntəqəsi olduğuna görə hamı yuyunub hamam qəbul etməli idi[180][181]
Oçakov اوزی Özü Özü çayı ilə səhv salmamaq üçün Özüqala və Özü qalası kimi də qeyd olunur
Odessa خواجه بک ، قوجه بک Xocabəy, Qocabəy müsəlman xəritələrində olan ən yayılmış ad خواجه بک (Xocabəy) sözüdür. Avropa mənbələrində həm də Qoçubəy (Koczubi, Кочубей) yazılırdı
Odessa vilayəti یدیصـٰان ، یدیصان[182] Yedisan Yedisan bölgəsi Turla (Dnestr) və Özü (Dnepr) çaylarının arasında bölgə olub və Xocabəy (Odessa) və Özüqala (Oçakov) şəhərləri onun ərazisində idi. İndiki Ukraynanı inzibati bölünməsinə görə Odessa və Nikolayev vilayətlərində yerləşir
Perekop اور قپو Orqapı (Or qapı)
Priazovye کوچک نوغای Kiçik Noğay bir çox xəritələrdə
Podolye یدیصـٰان ، یدیصان[182] Yedisan Yedisan bölgəsi Turla (Dnestr) və Özü (Dnepr) çaylarının arasında bölgə olub və Xocabəy (Odessa) və Özüqala (Oçakov) şəhərləri onun ərazisində idi. İndiki Ukraynanı inzibati bölünməsinə görə Odessa və Nikolayev vilayətlərində yerləşir
Saksahan çayı صقصغان Sağsağan çayı orijinal adı çağatay dilindəndir və Sağsağan quşunun şərəfinə qoyulub[183]
Sevastopol آق‌دیار ، آق‌یار Ağyar, Ağdiyar Qırımtatar dilində Aqyar, Qırımçaq dilində Axyar (Ахйар), Kəraim dilində Aqyar (Акъйар), Osmanlı dilində Aqyar (آق‌یار) kimi gedir, rusca keçmiş adı Axtiar (Ахтиар, Ахтіаръ) idi, bu ad türkdilli mənbələrdə آق‌دیار Ağdiyar kimi qeyd olunmuşdur
Simferopol آق مسجد Ağməscid Qırımtatar dilində Aqmescit, Qırımçaq dilində Axmeç (Ахмеч), Kəraim dilində Aqmecid (Акъмэджид), Osmanlı dilində Aqməcsid (آق مسجد) kimi gedir
Slovyansk طور Tor 1784-cü ilər kimi, adı yolların birləşməsinə görə (Rusiya tərəfindən Ukraynaya keçmə yollar) Tor ola bilər
Slovyanske ﴾شيرين ﴿شرين Şirin (Slavyan Şirin) 1945-ci ilə kimi
Ukrayna قزاق Qazaq dalınca adətən "vilayəti" (قزاق ولايتـی ) sözü əlavə olunur
Xarkov خارقوف Xarqof köhnə yazılışı[184]
Xerson Сары-Кермен Sarıkirman köhnə adı Sarı Kirman olub[185], ayrıca, Xersonun köhnə dildə yazılışı Kirsun (کرسون ، کرصون) idi
Xotın خوتین Xotun yazılışı Övliya Çələbi tərəfindən qeyd edilmiş[186] tələffüzü isə Antonio Çadırğı[187]
Zmeynıy adası ایلان آطه‌ ، ایلان آطه‌سی İlanada, İlan adası Əsl adı "İlanada" və ya İlan adası olub və sonradan rus dilinə tərcümə olunub, hətta avropa mənbələrində "İlanada" yazılıb[188]

Vatikan

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Müqəddəs Pyotr bazilikası Bazilika fərqli mənbələrdə:[189][190][191] Səlatin Kilsəsi (سلاطين كليساسى), Kilsə-i Sultani (كليساى سلطانى), Böyük Kilsə (بیوك كليىسا), Hökmdar sarayı (حکمدار سرایی), Divan (دیوان), Mühakimə (محکمه) deyə yazılıb. Pyotr isə Petrus (پتروس) olub. Bu kilsəyə həm də günbəzinin başında olan qızıl yumru şara görə Qızılalma deyirlər[192]
Papa dövləti پاپالق Papalıq 752-ci ildən 1848 kimi olan dövləti Status Pontificius kimi adlanırdı, bunun hərfi tərcüməsi Papanın Dövləti deməkdir, lakin türk dillərində sadəcə Papalıq deyirdilər[193]
Vatikan پاپا قپوسی Papa Qapısı (Papaqapısı) Rîm Pāpā Qapūsi (Rim Papa Qapısı) kimi qeyd olunur[194]

Yaponiya

redaktə
İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Tokio ﻁﻮﻜﻳﻭ Tokyo Tō qalın heca, kyō isə incə heca olmaqla tarixi və müasir yazılarda ﻁﻮﻜﻳﻭ kimi yazılır[195][196][197]. İndiki rəsmi Azərbaycan dilində üçhecalı Tokio (To-ki-o) yazılışı sözü əslində ikihecalı (To-kyo / To-kö) olduğuna görə səhvdir, Azərbaycan dilinə rusca Токио sözü eyni şəkildə daxil olmuşdur
Yaponiya جابرقا ، ،ژاپون ، ژاپن ، یاپونیا ، جابون ، جاوون Japon, Yaponya (Yaponiya), Cabun (Cavun), Cabarqa Yaponiya üçün işlənən ən qədim söz – Cabarqa (جابرقا) Mahmud Qaşğarlı Divanü Lüğat-it-Türk-dəki xəritədə qeyd etmişdir, və bu dünya tarixində Yaponiyanın ən birinci xəritəsi olmuşdur, Cabarqa çincə日本國 /rìběnguó/ Jibenqo («Yapon ölkəsi») sözündən gəlir. Daha sonrakı lüğətlərdə Japon (ژاپون ، ژاپن) sözü böyük ehtimal farscadan (və ora fransızcadan) və XIX-XX əsrlərdə latın və rus dillərindən یاپونیا (Yaponiya, Yaponya, Yaponia) sözü işlənilir. Ayrıca, Azərbaycan XX əsrə kimi dilində Cavun ~ Cabun (جابون ، جاوون) sözü Yaponiyaya aid sözlərdə istifadə olunurdu (adətən ipəkqurdları üçün)[198]

Yunanıstan

redaktə

Yunanıstan dövləti Osmanlı imperiyasından 1830-cu illərdə Avropa dövlətləri və Russsiya köməyi ilə müstəqillik əldə edən kimi yer adlarını dəyişmə siyasətini başladı.[199][200] Müasir Yunanıstan ərazisi liqvistik və etnik cəhətdən tarix boyu çox fərqli və rəngarəng olsa da[201], yunan millətçiləri bütün (istisna olmayaraq)[202] slavyan, roman (aroman, frəng, italyan), alban, türk (həmçinin ancaq Türkiyə türkcəsinin əcdadı olan Osmanlı türkcəsi deyil, qədimi türk tayfalarının (məsələn bulqar, avar türklərinin) toponimləri də daxildir. Ayrıca türkcədən keçən ərəb, fars, və qarışıq türk-ərəb-fars toponimləri də) yer adlarına yunancaya rəsmi olaraq dəyişdi.[203] 1830-cu ildən başlayaraq son yer adları dəyişikləri 1998-ci ildə baş verdi, və bu bütün Yunanıstanın yer adlarının yarısını əhatə etməkdədir.[204] 1913-1996 illər arası 4413 yer (şəhər, qəsəbə, kənd v s.) adı dəyişdirildi. Buna əlavə olaraq, köhnə yer adlarını işlədən (şifahi və yazılı) şəxslər qanuna görə mənsuliyyətə cəlb olunurlar.[205][206] 2005-ci ildə yazılan Yunanıstandakı ad dəyişiklərini qeyd edən siyahı son dəyişiyi 1994-cü ilə aid edir

İndiki adı Köhnə dildə qeyd olunmuş adı Transliterasiya Qeyd
Afina آتنە ، آطنە Atina, Atinə Orijinal Αθήνα sözündəki θ hərfi rus dilinə Ф şəklində işlənilir, lakin tarixi Azərbaycan yazılarında o səsi t (ت ya ط) əvəz edir
Aleksandrupolis دده آغاج Dədə Ağac (Dədəağac)
Evbeya [207]ا‏ڪري بوز Əyriboz
Kefaliniya كفالونيه ، سفالونی Kefaloniyə, Səfaloni Səfaloni və Kefaloniyə (Kefaloniyyə) şəkillərində istifadə olunub
Kerkira کرفوز Körfüz
Krit گريد Kirid (Girid)
Lesbos مدللی Midilli adların ikisi də yunancadır, lakin Midilli (Mytilene Μυτιλήνη) tarixi daha çox işlənilir, bunun səbəbi مدللی sözün türkmənşəli sayılması ola bilər (yəni -li'ni şəkilçi saymışlar) – مدللی (bütün mənbələrdə yazılışı eynidir) sözdə qoşalı ləm hərfi (ل) yan-yana durur (لل), bu hal ancaq ləm ilə qutarıb şəkilçi qoşulan halda yarana bilər, əks halda qoşa ləm deyil, bir ləmin üstündə şəddə olmalı idi
Naksos نقشه Nəqşə
Nestos Qarasu
Orestias Qumçiftliyi
Pirey Aslan Limanı (Aslanlimanı, Aslanliman) tarix boyu işləndiyi ad[208]
Salamin شلمینا Şələminə Dictionnaire Turc - Français tome second (1837) kitabında 52-ci səhifədə yazılıb
Saloniki سلانیك Səlanik
Samos شامش Şəmiş Dictionnaire Turc - Français tome second (1837) 8-ci səhifədə yazılıb. Müxtəlif yerlərdə Samuz (ساموز) da yazılıb. Türkiyə dilində Sisam və Susam deyilir
Samotraki سمادیرك Səmadirək
Xios ساقز Saqqız adı saqqız sözündən gəlib
Xrisupolis Sarışaban
Yunanıstan یونان Yunan
Zakinfos زانت ، زانطه Zanta[209], Zant[210] avropa mənbələrində Zante deyə qeyd olunur

Həmçinin bax

redaktə

Qeydlər

redaktə
  1. ↑
    • Çeh, Xırvat, Macar və s. bənzər adlardan sonra adətən "məmləkəti", "dövləti", "vilayəti" kimi sözlər əlavə olunurdu, indiki qaydaya görə bu sözlərə "±stan5" şəkilçisini əlavə etmək olar, amma daha köhnə mənbələrdə bu söz həm ölkə, həm millət, həm dil üçün işlənilirdi (əlavə şəkilçiyə və ya sözə ehtiyac olmadan)
    • Köhnə dildə bəzi sözlərin yazılışı və deyilişi fərqli idi, amma transliterasiyada sözlər müasir Azərbaycan dilinin qaydalarına uyğunlaşdırılmışdır, məsələn, "dəŋiz" yerinə "dəniz", söz əvvəli "Ğ" yerinə "Q", birinci hecada "I" yerinə "İ" və s. kimi yazılmışdır.
    • 1939-cu ildə SSRİ hökuməti Azərbaycan dilini kirill əlifbasına keçirtdi və bu səbəblə Avropa ölkələrinin adlarının sonundakı "-ya" (köhnə latın əlifbasında "-ja") şəkilçisi "-ия" (-iya) olaraq dəyişdi: Romanya–Romaniya, Almanya–Almaniya, İtalya–İtaliya və s.
    • ی hərfi həm "İ" həm "Y" olduğuna görə Avropa ölkə adlarında "-iya", "-ia", "-ya" fərqi bilinmir (İtaliya–İtalia–İtalya, Rusiya–Rusia–Rusya və s.)

Mənbə

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2024-08-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-08-04.
  2. ↑ Goldstein: Press 1 for English. The Dartmouth. Archived from the original on 2018-07-06 and can be viewed on 2018-05-22.
  3. ↑ Namenforschung / Name Studies / Les noms propres. 2. Halbband+Registerband. Walter de Gruyter. 1 Jan 1996. ISBN 978-3-11-020343-1 Archived from the original Arxivləşdirilib 2023-10-05 at the Wayback Machine on 2020-01-03.
  4. ↑ Карманная книга для русских воинов в турецких походах, Санкт-Петербург, 1854
  5. ↑ Белинский В. Г., Полное собрание сочинений 1845–1846
  6. ↑ https://katalog.ibb.gov.tr/kutuphane3/haritalar/Hrt_000187.pdf
  7. ↑ 1 2 "Azərbaycan" qəzeti, 13 noyabr 1918-ci il, nömrǝ 38
  8. ↑ Grammatiche e Colloquj per imparare le lingue Italiana, Greco - Volgare, e Turca, e varie scienze, Bernardino Pianzola, Tomo III, 1789 (s.125)
  9. ↑ Amirchanianz, A. Kitabi Müqəddəs (az.). Leypsiq. 1891. 1.
  10. ↑ https://www.jstor.org/stable/community.33004119?seq=6 Azərbaycan Qəzeti. 1918–1920. II Cild. 11 noyabr 1918-ci il, nömrǝ 36 (s.180) Londrada Balfur öz nitqində Britaniya müstəmləkatı miyanında laqəni saxlamaq barəsində demişdir ki: Biz işbu əlaqənin heç bir düşmən tərəfindən kəsilməsinə razı ola bilmərik.
  11. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; ReferenceB adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  12. ↑ 1 2 Goodman, Leo A. "Notes on the Etymology of Serendipity and Some Related Philological Observations". Modern Language Notes. 76 (5). May 1961: 454-457. doi:10.2307/3040685.
  13. ↑ Sachi Sri Kantha. "Serendipity: a synopsis of its 260 year life as an English word". January 2016. doi:10.13140/RG.2.1.1107.8163.
  14. ↑ [1] [ölü keçid]
  15. ↑ 1 2 "Azərbaycan" qəzeti, 5 may 1919-cu il, nömrǝ 172
  16. ↑ https://bitig.kz/index.php?lang=r&mod=1&word=Бешбалык&tid=22&oid=16&m=1 Bolčuda : süŋüšdümiz : qaγanïn : yabγusïn : šadïn : anta ölürtim : elin : anta altïm : otuz yašïma : Besbalïq : tapa : süledim : аltï yolï süŋüšdüm : ... süsin : qop : ölürtim : anta : ičreki ne : kišitin : ... k : yoq boltačï : erti : ...kiši... : uqγalï : kelti : basdïm : Besbalïq : anï üčün : ozdï : otuz artuqï :
  17. ↑ Bosworth, M.S.Asimov-History of Civilizations of Central Asia, Volume 4, Part 2, p.578
  18. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2024-09-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-09.
  19. ↑ Versteegh, Kees; Mushira Eid, Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics, Vol. I, Leiden: Brill, 2005, 378 ff, ISBN 978-90-04-14473-6, 9 March 2017 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 11 February 2016
  20. ↑ https://ia600407.us.archive.org/0/items/manchu-textbooks/vdoc.pub_a-comprehensive-manchu-english-dictionary.pdf argali: female of Darwin’s sheep; cf. uhulja
  21. ↑ These passages about Khān Bālq Arxivləşdirilib 2018-08-31 at the Wayback Machine taken from al-Masalik Arxivləşdirilib 2018-08-31 at the Wayback Machinewebsite, which itself is taken from The Rihla, a travelogue written by Ibn Battuta.
  22. ↑ The Medieval World Through Muslim Eyes Arxivləşdirilib 2024-09-03 at the Wayback Machine by Abdullah Ibrahim. Archived Version made in 26 Feb, 2020]
  23. ↑ ДРЕВНЕТЮРКСКИЙ СЛОВАРЬ, Ленинград, 1969
  24. ↑ https://bitig.kz/?lang=r&mod=1&tid=1&oid=15&m=1 Arxivləşdirilib 2022-06-30 at the Wayback Machine qop : etdim : ulamtї : aňїγ yoq : Türük : qaγan : Őtüken : yїš : olursar : elte : buŋ yoq : іlgerü : Šantuŋ : yazїqategi : süledim : Taluyqa : kičig : tegmedim : birgerü : Toquz : Ersenke : tegi : süledim : Tüpütke : kičig : tegmedim : qurїγaru : Jenčü ügüz :
  25. ↑ Sheila Hollihan-Elliot. Muslims in China. Mason Crest Publishers. 2006. səh. 55. ISBN 1-59084-880-2. For most of their history, the Uyghurs lived as tribes in a loosely affiliated nation on the northern Chinese border (sometimes called East Turkestan).
  26. ↑ William Samolin. East Turkistan to the Twelfth Century. The Hague: Mouton & Co. 1964. səh. 9. The general boundaries of East Turkistan are the Altai range on the northeast, Mongolia on the east, the Kansu corridor or the Su-lo-ho basin on the southeast, the K'un-lun system on the south, the Sarygol and Muztay-ata on the west, the main range of the T'ien-shan system on the north to the approximate longitude of Aqsu (80 deg. E), then generally northeast to the Altai system which the boundary joins in the vicinity of the Khrebët Nalinsk and Khrebët Sailjuginsk.
  27. ↑ Bazin, Louis; Hamilton, James (1991), “L’origine du nom Tibet”, in Ernst Steinkellner, editor, , pages 9–28.
  28. ↑ PDF versiyası, səh. 61. // Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri. Müəllifi: İ. M. Bayramov; Redaktorları: B. Ə. Budaqov, H. İ. Mirzəyev, S. A. Məmmədov. Bakı: "Elm" nəşriyyatı, 696 səh. ISBN 5-8066-1452-2
  29. ↑ Azərbaycan Respublikası Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi tərəfindən Bakıda nəşr olunmuş Azərbaycan Respublikasının Fiziki Arxivləşdirilib 2016-08-12 at the Wayback Machine və Siyasi Arxivləşdirilib 2017-05-10 at the Wayback Machine xəritələri
  30. ↑ İbrahim Bayramov, "Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri" "Arxivlənmiş surət" (PDF). Archived from the original on 2015-07-21. İstifadə tarixi: 2024-10-04., Bakı, "Elm", 2002. ISBN 5-8066-1452-2
  31. ↑ Həsənov S.Karvansaranın türk abidələri Arxivləşdirilib 2022-03-26 at the Wayback Machine. Xalq qəzeti.- 2007.- 9 oktyabr.- S. 7.
  32. ↑ https://western-azerbaijan.az/qirxbulaq/ Arxiv surəti 7 sentyabr 2024 tarixindən Wayback Machine saytında QIRXBULAQ
  33. ↑ Azərbaycan Respublikası Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi tərəfindən Bakıda nəşr olunmuş Azərbaycan Respublikasının Fiziki Arxivləşdirilib 2016-08-12 at the Wayback Machine və Siyasi xəritəsi Arxivləşdirilib 2017-05-10 at the Wayback Machine
  34. ↑ Azərbaycan Respublikası Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi tərəfindən Bakıda nəşr olunmuş Azərbaycan Respublikasının Fiziki Arxivləşdirilib 2016-08-12 at the Wayback Machine və Siyasi Arxivləşdirilib 2017-05-10 at the Wayback Machine xəritələri
  35. ↑ PDF versiyası, səh. 93. // Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri. Müəllifi: İ. M. Bayramov; Redaktorları: B. Ə. Budaqov, H. İ. Mirzəyev, S. A. Məmmədov. Bakı: "Elm" nəşriyyatı, 2002, 696 səh. ISBN 5-8066-1452-2
  36. ↑ Eldar İsmayıl. "Ermənistan türklərinin 1988-ci il soyqırımı" (yenidən işlənmiş ikinci nəşri); Redaktor: Arif Məmmədli. Bakı, "Səda" nəşriyyatı, 2014. ISBN 5-86874-125-0. səh.227
  37. ↑ https://art.thewalters.org/detail/79840/map-of-the-island-of-corsica/ Arxivləşdirilib 2024-09-07 at the Wayback Machine Map of the Island of Corsica
  38. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2024-09-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-07.
  39. ↑ Xavier de Planhol; Paul Claval. An Historical Geography of France (illustrated). Cambridge University Press. 1994. səh. 84. ISBN 9780521322089.
  40. ↑ https://nlevshits.com/dokument-centralnogo-ispolnitelnogo-komiteta-sssr-i-bjuro-nkvd-1936-goda-o-pereimenovanii-v-transkripciju-togo-vremeni-gruzinskih-gorodov/ Документ Центрального исполнительного комитета СССР и бюро НКВД 1936 года о переименовании в транскрипцию того времени грузинских городов
  41. ↑ Абастумани // Большая российская энциклопедия. 1 (65000 nüs.). М: Большая Российская энциклопедия. С. Л. Кравец. 2005. 10. ISBN 5-85270-329-X.
  42. ↑ 1 2 3 4 5 Qarapapaqlar və onların XIX əsr hərb tarixi. Müəllif, Hacıyev Fəxri Valeh oğlu. Nəşriyyat, Səda. Nəşr yeri, Bakı. Nəşr ili, 2005. ISBN, 586874-032-7.
  43. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Генерал_Денисов/vfwCEQAAQBAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=кемерли+Екатеринофельд&pg=RA2-PA1914-IA4&printsec=frontcover
  44. ↑ Дманиси // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. III ҹилд: Гајыбов—Елдаров. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1979. С. 488.
  45. ↑ Borçalı toponimləri. Müəlliflər: Mədəd Çobanov və Müşfiq Çobanlı; Elmi redaktorlar: f. e. d. Tofiq Əhmədov, f. e. d. Buludxan Xəlilov, f. e. d. Şurəddin Məmmədli. Əlavələr olunmuş və yenidən işlənmiş dördüncü nəşr. Bakı: "Borçalı" nəşriyyatı, 2012, səh. 135.
  46. ↑ https://demokratikmusavat.com/az/article/24357 Arxivləşdirilib 2023-12-20 at the Wayback Machine Bolus-Bolnisi, Sarvan-Marnauli, Qarayazı-Qardabani, Başkeçid -Dmanisi, Barmaqsız-Tsalka, Ağbulaq-Tetriçkaro, Qaraçöp-Saqareco, Xəzəryurdu-Kaspi, Qara El -Kareli, Telav-Telavi, Səfiabad-Qori, Qaval-Laqodexi, Sığnaq-Siqnaxi, Bəytaxtı-Xaşuri, Tiflis-Tbilisi, Bostandərə-Rustavi Azərbaycan türklərinə məxsus olan adlar gürcü adları ilə əvəzlənib.
  47. ↑ https://xudaferin.eu/gurcustanda-soydaslarimizin-son-durumu.html Arxivləşdirilib 2023-12-20 at the Wayback Machine Gürcüstanda soydaşlarımız əsasən Tiflis, Marneuli (Sarvan), Bolnisi (Bolus), Qardabani (Qarayazı), Dmanisi (Başkeçid), Salka (Barmaqsız), Tetritskaro (Ağbulaq), Saqareco (Qaraçöp), Kaspi (Xəzəryurdu), Kareli (Qara El), Telavi, (Telav), Qori (Səfiabad), Aqara, Laqodexi (Qaval), Siqnaxi (Sığnaq), Kutaisi, Rustavi, Batum və Xaşuri (Bəytaxtı) kimi şəhərlərdə yaşayırlar.
  48. ↑ 1 2 https://www.jstor.org/stable/pdf/community.33004082.pdf?refreqid=fastly-default%3Aa9f389e963a7aab2bad03f525118baf6&ab_segments=0%2Fbasic_search_gsv2%2Fcontrol&origin=&initiator=search-results&acceptTC=1 Azərbaycan Qəzeti, 1918, 34-cü nömrə
  49. ↑ Borçalı toponimləri. Müəlliflər: Mədəd Çobanov və Müşfiq Çobanlı; Elmi redaktorlar: f. e. d. Tofiq Əhmədov, f. e. d. Buludxan Xəlilov, f. e. d. Şurəddin Məmmədli. Əlavələr olunmuş və yenidən işlənmiş dördüncü nəşr. Bakı: "Borçalı" nəşriyyatı, 2012, səh. 232.
  50. ↑ Borçalı toponimləri. Müəlliflər: Mədəd Çobanov və Müşfiq Çobanlı; Elmi redaktorlar: f. e. d. Tofiq Əhmədov, f. e. d. Buludxan Xəlilov, f. e. d. Şurəddin Məmmədli. Əlavələr olunmuş və yenidən işlənmiş dördüncü nəşr. Bakı: "Borçalı" nəşriyyatı, 2012, səh. 128.
  51. ↑ Zirvə İnformasiya Mərkəzi. "Barmaksız (Zalqa) rayonu" (az.). zim.az. 2016-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-23.
  52. ↑ Ағбулаг // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. IX ҹилд: Спутник—Фронтон. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1986. С. 216.
  53. ↑ Borçalı toponimləri. Müəlliflər: Mədəd Çobanov və Müşfiq Çobanlı; Elmi redaktorlar: f. e. d. Tofiq Əhmədov, f. e. d. Buludxan Xəlilov, f. e. d. Şurəddin Məmmədli. Əlavələr olunmuş və yenidən işlənmiş dördüncü nəşr. Bakı: "Borçalı" nəşriyyatı, 2012, səh. 125.
  54. ↑ Zirvə İnformasiya Mərkəzi. "«Ağ-Bulaq» (Tetri-Sxaro) rayonu" (az.). zim.az. 2016-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-23.
  55. ↑ Steven I. Wilkinson Votes and Violence: Electoral Competition and Ethnic Riots in India 2006 Page 23 "The BJP proposed in 1990 and 2001 that Ahmedabad be renamed "Karnavati." Hindu, June 1 1, 2001. Similar proposals have been made to restore Allahabad to "Prayag", as it had been known as before the Mughal era.
  56. ↑ Abishek, Kumar (17 October 2018). "From now on, Allahabad to be Prayagraj". India Today.
  57. ↑ "Hoshangabad is now Narmadapuram after Centre approves MP government's name-change proposal". DNA. 5 February 2022. 5 February 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 March 2022.
  58. ↑ "MP: Private Bill to rename Hoshangabad district passed". The Indian Express (ingilis). 6 March 2021. 6 March 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 March 2021.
  59. ↑ Abrahamian, Ervand (1982). Iran Between Two Revolutions. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. pp. 123–163. ISBN 9780691053424. OCLC 7975938.
  60. ↑ Niknafs, Hojat, Tribes of Arasbaran and Qaradaghis in Iran (PDF), 2014, 2022-10-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF), İstifadə tarixi: 2024-09-05
  61. ↑ 1 2 "Arxivlənmiş surət". 2022-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-05.
  62. ↑ https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/sulduz-SIM_7168 Arxivləşdirilib 2023-09-24 at the Wayback Machine Minorsky V. Sulduz (volume 9)
  63. ↑ Official website of Governor of Poldasht county :شهرستان پلدشت Arxivləşdirilib 2018-04-23 at the Wayback Machine
  64. ↑ "اسم قدیم و جدید شهرهای ایران". 2024-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-19.
  65. ↑ "Şahmərəsinin türkcə-farsca lüğətində Tikan adının mənasına bax, səhifə 442" (PDF). 2024-04-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-04-19.
  66. ↑ "The Battle of Ayun Kara, Palestine, 14 November 1917". Desert-column.phpbb3now.com. 14 August 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 September 2011.
  67. ↑ Muhammad al-Idrisi, Nuzhat al-mushtāq fī ikhtirāq al-āfāq. p.754 QID:Q1089336
  68. ↑ Ahmed Tawfiq Al-Madani. Muslims in Sicily and southern Italy (المسلمون في جزيرة صقلية وجنوب إيطاليا)
  69. ↑ “In the year 253 Hijri (867-868), Khafajah marched from Balram (Palermo) to the city of Saraqusah (Syracuse) and Qaṭāniyyah (Catania), ruining the land and destroyed its crops.” Ibn al-Athir, al-Kamal fi at-Tarikh.
  70. ↑ Muhammad al-Idrisi, Nuzhat al-mushtāq fī ikhtirāq al-āfāq Arxiv surəti 22 may 2024 tarixindən Wayback Machine saytında. p.596 QID:Q1089336
  71. ↑ Muhammad bin Abdul-Mun'im Al-Hamiri, الروض المعطار في خبر الأقطار., p.465, Şablon:QID
  72. ↑ Muhammad al-Idrisi, Nuzhat al-mushtāq fī ikhtirāq al-āfāq. p.596 QID:Q1089336
  73. ↑ 1 2 Nuzhat al-mushtāq fī ikhtirāq al-āfāq. p.742 QID:Q1089336
  74. ↑ «(...) and twelve miles from it to the anchorage of Messina (...)». Məhəmməd İdrisi, Nuzhat al-mushtāq fī ikhtirāq al-āfāq Arxiv surəti 22 may 2024 tarixindən Wayback Machine saytında
  75. ↑ Muhammad bin Abdel Mun'im al-Hamiri, al-Rawd al-Matar fi Khabar al-Aqtar (الروض المعطار في خبر الأقطار), p. 382, QID:Q6417674
  76. ↑ Muhammad al-Idrisi, Nuzhat al-mushtāq fī ikhtirāq al-āfāq. p.630 QID 1089336
  77. ↑ Dictionnaire Turc - Français, Tome Premier, 1835 (s.296)
  78. ↑ Hussein Munis (1987). Atlas of the history of Islam. Cairo (1st edition). Al-Zahraa for Arab Media(الزهراء للإعلام العربي). p.163 ISBN 977-14-7049-3. QID: Q114648616.
  79. ↑ 1 2 Лазар Будагов, Сравнительный словарь турецко-татарских наречий, Том II, Санкт-Петербург, 1871
  80. ↑ 1 2 Радлов, Опыт словаря тюркских наречий, 1905
  81. ↑ https://ibn.idsi.md/sites/default/files/imag_file/81_90_Toponimia%20Bugeacului_aspecte%20si%20conexiuni%20interdisciplinare%20%28III%29.pdf Arxiv surəti 12 avqust 2024 tarixindən Wayback Machine saytında Anatol EREMIA Toponimia Bugeacului: aspecte și conexiuni interdisciplinare (III) Comrat, oraș în Găgăuzia (din num. trib. tăt. komrat / komürat);
  82. ↑ https://magazines.ulbsibiu.ro/arheologie/publicatii/bibliotheca/relatii%20interetnice%20in%20transilvania/6%20madgearu/articol1.htm Arxiv surəti 21 aprel 2009 tarixindən Wayback Machine saytında s-a putut demonstra că Brasso, devenit apoi Braşov, provine din termenul türcic Barasu, care înseamnă “apă albă”.
  83. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Siebenbürgisches_Archiv/iCs9AAAAIAAJ?hl=ru&gbpv=1&bsq=Barasu+turc&dq=Barasu+turc&printsec=frontcover
  84. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Scriptorum_veterum_nova_collectio_e_vati/hpAhAQAAMAAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=Iergogi&pg=RA1-PA662&printsec=frontcover
  85. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Collectanea_z_Dziejopisow_Tureckich_Rzec/9c5TAAAAcAAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=Jergiogi&pg=PA94&printsec=frontcover Collectanea z Dziejopisow Tureckich Rzeczy Do Historyi Polskiey Sluzacych. (Collectaneen aus türkischen Geschichtschreibern zur Geschichte Polens)
  86. ↑ Tahir Sezen, Osmanlı yer adları, Ankara, 2017
  87. ↑ Rásonyi, László, "Bulaqs and Oguzs in Medieval Transylvania" (PDF), Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Akadémiai Kiadó, 33, 1979: 135, 2022-11-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF), İstifadə tarixi: 2024-09-13
  88. ↑ [2] Arxiv surəti 12 yanvar 2019 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2019-01-12 at the Wayback Machine В разное время Анапа была известна и под другими названиями: греч. Горгиппия, генуэзск. Мапа (или Maparium), тюрк. Бугуркала (см. Бугур).
  89. ↑ [3] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170419101556/http://www.skunb.ru/downloads/kray/blagodarnoe.pdf
  90. ↑ http://elib.shpl.ru/ru/nodes/20264-vyp-61-stavropolskaya-guberniya-po-svedeniyam-1873-goda-stavropol-1874#mode/inspect/page/13/zoom/6 Arxivləşdirilib 2016-04-05 at the Wayback Machine Св. Крестъ (по армянски Карабаглы)
  91. ↑ Энциклопедический словарь (rus). 32. Sankt-Peterburq: F. A. Brokgauz, I. A. Efron. 1895. 647.
  92. ↑ Исторические сочинения Дагестана на тюркских языках, Оразаев, 2003
  93. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2024-09-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-27.
  94. ↑ Г. М.-Р. Оразаев, Исторические сочинения Дагестана на тюркских языках, Махачкала, 2003
  95. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-27.
  96. ↑ Поспелов, 2008 (231)
  97. ↑ Поспелов, 2008
  98. ↑ https://t.me/khariteh/81 Краснодар был заложен на месте прошлом мусульманского поселения (о чём говорят полумесяцы к символу города) Beledi-Kevi или Belettecoi или Boletacoi
  99. ↑ https://t.me/khariteh/78 Город Краснодар был построен на урочище "Карасунский Кут". Карасун - это в прошлом река, а ныне цепь озёр, Кут с укр. переводится как "угол"
  100. ↑ "История и символика села Курджиново". 2018-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-21.
  101. ↑ А. В. Старчевский, Кавказский толмач, Санкт-Петербург, 1891
  102. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Tarikhi_Derbend_name_s_9_i͡u_prilozhen/WoZ6OyfqPlMC?hl=ru&gbpv=1&dq=анджи&pg=PA43&printsec=frontcover Tarixi Dərbəndnamə (s.43)
  103. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Derbend_Nâmeh/La09AAAAYAAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=Дербенд-наме&printsec=frontcover
  104. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Сборник_материалов_дл/eB7VAAAAMAAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=анджи-кала&pg=RA7-PA10&printsec=frontcover
  105. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Putevoditel_po_Kavkazu/70wEAAAAYAAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=анджи-кала&pg=RA1-PA418&printsec=frontcover
  106. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Putevoditel_po_Kavkazu/70wEAAAAYAAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=анджи-кала&pg=RA1-PA418&printsec=frontcover
  107. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Сборник_статистическ/2HxJAAAAYAAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=анджи-кала&pg=RA3-PA4&printsec=frontcover
  108. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Pamiatnaia_knizhka_Dagestanskoi_oblasti/MUoEAAAAYAAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=анджи-кала&pg=PA159&printsec=frontcover
  109. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Извѣстія_Кавказскаго/1wDxAAAAMAAJ?hl=ru&gbpv=1&bsq=анджи-кала&dq=анджи-кала&printsec=frontcover
  110. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Сборник_статистическ/2HxJAAAAYAAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=анджи+петровское&pg=RA3-PA4&printsec=frontcover
  111. ↑ https://grozny-news.net/society/2024/10/02/183020.html
  112. ↑ http://tili.tadarlar.ru/tadar/rus-shor.html Arxivləşdirilib 2018-07-06 at the Wayback Machine От Мысков до Новокузнецка. Томазақтаң Аба-тура четтире
  113. ↑ https://books.google.az/books?id=5iL_AgAAQBAJ&lpg=PA240&ots=klWhC-KlZH&dq=%22аба-тура%22&hl=ru&pg=PA240#v=onepage&q&f=false Arxivləşdirilib 2019-01-08 at the Wayback Machine Аба-Тура Кузнецк
  114. ↑ http://altai-mountains.ru/articles/?idnews=4051 Arxivləşdirilib 2019-01-09 at the Wayback Machine Алтайцы до сих пор называют Томск Том-тура (букв.: город на реке Томь), Кузнецк — Аба-тура (поселение абинцев), Бийск — Jаш-тура (искажённое от Таш-тура — букв.: город из камня, то есть крепость)
  115. ↑ Старчевский, Русский южно и средне-азиатский проводник переводчик, 1896 (s. 135)
  116. ↑ Радлов, Опыт словаря тюркских наречий, том четвертый, 1911 (s.16)
  117. ↑ Радлов, Опыт словаря тюркских наречий, том третий, 1905 (s.1184)
  118. ↑ Будагов, Сравнительный словарь турецко-татарских наречий, том I, 1869 (s.577)
  119. ↑ http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=203052&pno=41 Arxivləşdirilib 2024-09-02 at the Wayback Machine Dirilən adam, Mir Cəlal «Balşavet köpək uşağı... Bura da sizə Ərəsey-zad deyil ha, onu bilin!»
  120. ↑ https://mnjurnal.az/az.php?go=190612pdf Arxivləşdirilib 2024-05-02 at the Wayback Machine Molla Nəsrəddin (orijinal nüsxə), Tiflis, 1906, № 12 (s.7 فـتيلبورك)
  121. ↑ https://mnjurnal.az/az.php?go=191419pdf Arxivləşdirilib 2024-09-01 at the Wayback Machine Molla Nəsrəddin (orijinal nüsxə), Tiflis, 1914, № 19 (s.6 فيتيلبورك)
  122. ↑ http://calilbook.musigi-dunya.az/p/peterburg.html Arxivləşdirilib 2019-10-31 at the Wayback Machine Peterburq, Sankt-Peterburq… İstər "Molla Nəsrəddin" jurnalında çap edilmiş satirik teleqramlar içərisində, istərsə də yazıçının ayrı-ayrı personajlarının nitqində P. adına (bəzi mənbələrdə "Fitilbörk" şəklində) tez-tez təsadüf olunur.
  123. ↑ http://www.azerbaycandili.az/Synopsis/Download/3364/QULİYEVA%20ZÜLFİYYƏ%20BORİS%20QIZI.pdf Arxivləşdirilib 2019-08-19 at the Wayback Machine Ümumiyyətlə, C. Məmmədquluzadənin bədii əsərlərində və felyetonlarında rus və Avropa mənşəli toponimlər üslubi cəhətdən müxtəlif variantlarda verilmişdir. Məsələn, Rusiya/ Ruset/ Rusiyyə; Moskva /Moskov/Məskov ; Peterburq/Petroqrad/Fitilbörk; Firəngistan/Frəngistan/Fransa və s.
  124. ↑ http://anl.az/el/h/h001/h001004/mm002.htm Arxivləşdirilib 2019-06-05 at the Wayback Machine Ax gözəl Fitilbörk. Ey yerin behişti. Qurtar bizi bu cəhənnəmdən.
  125. ↑ http://teref.az/arasdirma/73495-baki-milyonchusunun-rus-imperatoru-nikolayla-maraqli-serguzeshti-tarx.html Arxivləşdirilib 2022-03-31 at the Wayback Machine … Əlim hər yerdən üzüldü, başladım Fitilbörk küçələrində hərlənməyə.
  126. ↑ 1 2 3 Булычев М. В., Максимов Е. К.: Четыре века: сборник статей, посвящённый 400-летию Саратова, 1991
  127. ↑ Географические названия мира: Топонимический словарь. — М: АСТ. Поспелов Е. М. 2001.
  128. ↑ Словарь современных географических названий. — Екатеринбург: У-Фактория. Под общей редакцией акад. В. М. Котлякова. 2006.
  129. ↑ Коллектив авторов. «Саров — это мы!». — Саров: ООО «Риц», 2009. — 248 с.
  130. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Саровская_пустынь/GP5NAAAAMAAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=Сараклыч&pg=PP2&printsec=frontcover
  131. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Полное_собрание_сочин/7VjrDwAAQBAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=Сараклич&pg=PT862&printsec=frontcover
  132. ↑ Древнетюркский словарь, Ленинград, 1969 г. (стр. 465) "Seläŋä. Река Селенга"
  133. ↑ https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacLhSq3J5YJELrRrxRZ1iSBNVQe5Hoi958weNVAggP2EfP6kd7iRiTR6PTvsX3utQ70st0f0RmGFXqj0XUu1jYpOIaZvac3jDA-pc4AILYfzHtwwBnVWfnlIJygxtTZ8Yu4tloKj0xgqC6iAMB6oXajh-oDNKvnd2iUhp-0HHn3vGk_w_11IPoiv0Tc3c-HdEhRQv69NqCndHmZVIm9tKfEIsPdQr1C1slewXFoffyK0jk0jAgzpPoHHv9xx8SC1fzCW8by3g9v2iuzLFv2-jPMHLHdZ30NZhNqk8NkPb7Bl44F210 Опытъ словаря тюркскихъ нарѣчий (s.478)
  134. ↑ https://web.archive.org/web/20190126220739/http://old-kursk.ru/book/kk/kk006.html
  135. ↑ 1 2 ارتە برلەن قايناماقدە بو بازاز ИРТӘ БЕРЛӘН КАЙНАМАКТА БУ БАЗАР...
  136. ↑ https://t.me/khariteh/48 Махмуд Кашгари написал это слово с огласовками как اَتِل соотвественно произношение либо ÄTİL либо ATİL
  137. ↑ https://diletant.media/articles/45291582/ По одной из версий, имя Аттила произошло от исковерканного «Итиль» — древнего названия Волги.
  138. ↑ https://t.me/TolmacChannel/794
  139. ↑ Название свое город получил, по преданию, от рч. Царицы, на берегах которой во времена татарского владычества жила какая-то царица; вероятнее же, что в основании его лежат татарские слова «сари-су» (Желтая река) или «сара-чин» (желтый остров)
  140. ↑ https://web.archive.org/web/20190109062136/https://dspace.kpfu.ru/xmlui/bitstream/handle/net/103691/ITWPELLHR_59_63.pdf?sequence=1&isAllowed=y
  141. ↑ В. В. Радлов, Опыт словаря тюркских наречий, том второй, Санкт-Петербург, 1899 (s. 1202)
  142. ↑ "Яндекс". yandex.ru. İstifadə tarixi: 2022-07-16.
  143. ↑ "Book Viewer". ebook.bashnl.ru. 2022-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-16.
  144. ↑ Г р у м- Г р ж и м а й л о , Цит. соч., стр. 59. "Стало быть, кыпчаки и на юге России появились не позже X в., хотя русские летописные данные сообщают о них только с 1055 года.1) Древнее их местожительство, согласно Юань-Чао-Ми-ши (Архимандрит Палладий — примечание к «Юань-Ши» в «Трудах членов Российской духовной миссии в Пекине», IV, стр. 249) было в Чжа-лянь-Чуань, т. е. в долине Чже-лянь — название, напоминающее и змеиную реку и змеиную гору, откуда Змеиногорск на Алтае)"
  145. ↑ https://books.google.com/books?id=Z9whEAAAQBAJ Florian Riedler, The Balkan Route: Historical Transformations from Via Militaris to Autoput, Nenad Stefanov, isbn=978-3-11-061706-1
  146. ↑ "В Согде переименованы несколько поселков, селений и джамоатов". Новости Таджикистана-ИА «Азия-Плюс». 2013-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-20.
  147. ↑ "DERLEME SÖZLÜĞÜ (TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARI SÖZLÜĞÜ)". Türk Dil Kurumu (türk). 1965. 2018-12-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-05.
  148. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2024-02-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-30.
  149. ↑ Сапожников, 2000
  150. ↑ Березань // Большая советская энциклопедия : в 66 т. (65 т. и 1 доп.) / гл. ред. О. Ю. Шмидт. — М. : Советская энциклопедия, 1926—1947.
  151. ↑ Şablon:ВТ-РБС
  152. ↑ Şablon:ВТ-ЭСБЕ+
  153. ↑ Турецкие войны России  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  154. ↑ "Форпост-2019: в Аккермане создали средневековое поселение и проводят рыцарские бои (фоторепортаж)". Украинская служба информации. 2019-07-23. 2020-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-01-20.
  155. ↑ "В Аккермане машина провалилась в образовавшуюся на дороге яму". Думская. 2019-08-04. 2020-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-01-20.
  156. ↑ Знойко А. П. Мифы Киевской земли и действия стародавние. К.: Молодь, 1989, стр. 284.
  157. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2018-09-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-01.
  158. ↑ Карта Украины с изображением реки Днепр с притоками и размещёнными на них крепостями (вторая половина XVII - первая половина XVIII вв.)
  159. ↑ https://papacoma.narod.ru/maps/turki_zannoni.htm Фрагменты карт северо-западного Причерноморья из коллекции Риччи Заннони
  160. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Zemlټia_i_lټiudi_t_8_Indīټia_i_Indo/UPsWAAAAYAAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=Койдакъ+татарски&pg=PA841&printsec=frontcover
  161. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Запорожье_в_остатках/N-fTAAAAMAAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=Кодакъ+название&pg=PA47&printsec=frontcover
  162. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Вольности_запорожски/2q5SAvOrFy0C?hl=ru&gbpv=1&dq=Кодакъ+название&pg=PA38&printsec=frontcover
  163. ↑ https://www.google.ru/books/edition/Сказанія_о_населенных/x0BOAAAAcAAJ?hl=ru&gbpv=1&dq=Койдакъ+название&pg=PA512&printsec=frontcover
  164. ↑ https://bibliotekatatarska.pl/wp-content/uploads/2021/09/aksak-korsak.pdf Istnieje domniemanie, że jej pochodzenie, wcześniej Kodak, jest turkijskie: od czasownika koymak, któreznaczy kłaść.
  165. ↑ Słownik karaimsko-rosyjsko-polski. Wydawnictwo “Russkij Jazyk”. Bednarczuk, L. (1976) (s.684)
  166. ↑ Эвлия Челеби. Книга путешествия: (Извлечения из сочинения турецкого путешественника XVII века): Перевод и комментарии. Вып. 1: Земли Молдавии и Украины / Институт народов Азии АН СССР. — М.: ИВЛ, 1961. — (Памятники литературы народов Востока. Переводы. VI).
  167. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-08-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-02.
  168. ↑ Словарь української мови / Упор. з дод. влас. матеріалу Б. Грінченко : в 4-х т. — К. : Вид-во Академії наук Української РСР, 1958. Том 3, ст. 46. Дата обращения: 22 октября 2018. Архивировано 22 октября 2018 года.
  169. ↑ Карта Украины с изображением реки Днепр с притоками и размещёнными на них крепостями (вторая половина XVII - первая половина XVIII вв.)
  170. ↑ Херсонская губерния // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  171. ↑ Скальковский, А. А. Болгарские колонии в Бесарабии и Новороссийском крае. Статистический очерк. Одесса, 1848, с. 52-53
  172. ↑ "О Кременчуге". 2013-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-02.
  173. ↑ https://t.me/khariteh/87 На всех тюркских картах Крымский Полуостров всегда означался как قريم آطه‌سی Кърым Адасы Qırım Adası, что переводится как Остров Крым или Крымский Остров
  174. ↑ Государев-Буерак  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  175. ↑ Linguarum Orientalum Turcicæ, Arabicæ, Persicæ, 1680 (Grammaticæ Turcicæ) (s.19)
  176. ↑ Новосельский А. А. Борьба Московского государства с татарами в первой половине XVII века. М.;Л.: АН СССР, 1948 (s.33)
  177. ↑ https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2787662 Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde 1641-1642 Azak Seferi 1641-1642 Azov Expedition in Evliya Çelebi’s Travelbook Mücahit Orkun İKİNCİ
  178. ↑ https://www.google.no/books/edition/Черноморье/gRUqv51XAgEC?hl=ru&gbpv=1&dq=Balisera&pg=PA212&printsec=frontcover
  179. ↑ Słownik Karaimsko-rosyjsko-polski, Moskwa, 1974 (p.684)
  180. ↑ https://www.oldmapsonline.org/en/Kazakhstan?gid=4f2b8ff6-7fd9-400d-a660-d6e54aa23cd3#position=9.3963/46.9759/31.994&year=1772
  181. ↑ http://bazar.nikolaev.ua/content/откуда-витовка-пошла Arxiv surəti 18 may 2024 tarixindən Wayback Machine saytında Откуда Витовка пошла?
  182. ↑ 1 2 https://shron3.chtyvo.org.ua/Sereda_Oleksandr/Osmansko-ukrainske_stepove_porubizhzhia_v_osmansko-turetskykh_dzherelakh_XVIII_st.pdf? Олександр Середа ОСМАНСЬКО-УКРАЇНСЬКЕ СТЕПОВЕ ПОРУЫЖЖЯ в османсько-турецьких джерелах XVIII ст.
  183. ↑ "Сайт проекта 1775.dp.ua. (Внутренние воды, реки Криворожья, река Саксагань)". 1775.dp.ua (rus). 2018-04-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-03.
  184. ↑ "Azərbaycan" qəzeti, 23 may 1919-cu il, nömrǝ 186
  185. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-10-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-01.
  186. ↑ https://archive.org/details/evliyaelebisey05evliuoft/page/264/mode/2up
  187. ↑ Dizionario Italiano e Turco, Milano, 1834
  188. ↑ https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5a/Delineatio_generalis_Camporum_Desertorum_vulgo_Ukraina_%281648%29.jpg Arxiv surəti 16 aprel 2023 tarixindən Wayback Machine saytında (cənub yuxarıda göstərilib)
  189. ↑ Alexandre Handjéri, Dictionnaire Français - Arabe - Persan et Turc, Moscou, 1840 (s.231)
  190. ↑ Dictionnairre Français-Turc, 1905
  191. ↑ Kitab-i ləhcə əl-məani-i əl-Ceymis Redhaus əl-İngilizi, 1911 (s.65)
  192. ↑ Türki Lüğət, Lazar Budaqov, 1869
  193. ↑ "Category:Ottoman Manuscript World Encyclopedia - Wikimedia Commons". commons.wikimedia.org (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-10-09.
  194. ↑ Alexandre Handjéri, Dictionnaire Français - Arabe - Persan et Turc, Moscou, 1841 (s.743)
  195. ↑ https://d35fbhjemrkr2a.cloudfront.net/Images/Shop/7/Product/9818/400/a87449fc18534d03bd21eb061d7521ee.jpg
  196. ↑ https://tokyocamii.org/ar/حول-جامع-طوكيو/
  197. ↑ https://d35fbhjemrkr2a.cloudfront.net/Images/Shop/204/Product/21777/400/b6d6c248612247a3b786edadc1ee8569.jpg
  198. ↑ https://play.google.com/books/reader?id=f4gyAQAAMAAJ&pg=GBS.PA22&hl=ru Объяснительный словарь татарских, грузинских и армянских слов, вошедших в матеріалы для изученія экономическаго быта государственных крестьян Закавказскаго края, С. П Зелинскій, 1889 г.
  199. ↑ Tsitselikis, Konstantinos. Old and New Islam in Greece: From Historical Minorities to Immigrant Newcomers. Martinus Nijhoff Publishers. 2012. səh. 49. ISBN 9789004221529.
  200. ↑ Zacharia, Katerina. Hellenisms: culture, identity, and ethnicity from antiquity to modernity. Martinus Nijhoff Publishers. 2012. 230–233. ISBN 9789004221529.
  201. ↑ Zacharia, Katerina (2012). Hellenisms: culture, identity, and ethnicity from antiquity to modernity. Martinus Nijhoff Publishers. pp. 230–233. ISBN 9789004221529.
  202. ↑ Zacharia, Katerina (2012). Hellenisms: culture, identity, and ethnicity from antiquity to modernity. Martinus Nijhoff Publishers. pp. 230–233. ISBN 9789004221529.
  203. ↑ Zacharia, Katerina (2012). Hellenisms: culture, identity, and ethnicity from antiquity to modernity. Martinus Nijhoff Publishers. pp. 230–233. ISBN 9789004221529.
  204. ↑ Zacharia, Katerina (2012). Hellenisms: culture, identity, and ethnicity from antiquity to modernity. Martinus Nijhoff Publishers. pp. 230–233. ISBN 9789004221529.
  205. ↑ Tsitselikis, Konstantinos (2012). Old and New Islam in Greece: From Historical Minorities to Immigrant Newcomers. Martinus Nijhoff Publishers. p. 50. ISBN 9789004221529.
  206. ↑ Whitman, Lois (1990). Destroying Ethnic Identity: The Turks of Greece. Human Rights Watch. p. 1. ISBN 9780929692708. Since 1977, all Turkish village names have been changed to Greek names; it is forbidden to use Turkish names for official purposes, on pain of fines or imprisonment. In addition, giving the Turkish name in parentheses following the Greek name is not allowed. The Minority Rights Group, Minorities in the Balkans, op. cit., page 33.
  207. ↑ Complementum thesauri linguarum orientalium, seu onomasticum latino-turcico-arabico-persicum, Vienna, 1687 (s. 484)
  208. ↑ Peter Mackridge, Language and National Identity in Greece, 1766-1976, Oxford, 2009, p. 21.
  209. ↑ Antonia Ciadyrgy, Dizionario Italiano e Turco, Milano, 1834 (s.734)
  210. ↑ A comprehensive Persian-English dictionary, London, 1892 (s.607)

Ədəbiyyat

redaktə
  • Mahmud Kaşğari, Divanü Lüğat-it-Türk, Bağdad, XI əsr
  • Alexandre Handjéri, Dictionnaire Français — Arabe — Persan et Turc, Tome Premier, Moscou, 1840
  • Alexandre Timoni, Fransızca və Türkcə təkəllüm risaləsi, Paris, 1854
  • Mayor İosif Silosani, Mükalimət cədidə, Tiflis, 1856
  • Л. М. Лазарев, Турецко-татарско-русский словарь наречий османского, крымского и кавказского с приложением краткой грамматики, Москва, 1864
  • Лазар Будагов, Сравнительный словарь турецко-татарских наречий, Том I, Санкт-Петербург, 1869
  • Лазар Будагов, Сравнительный словарь турецко-татарских наречий, Том II, Санкт-Петербург, 1871
  • Firəngistan məktubları, Monla Abbas, Bağçasaray, 1891
  • A. Amirchanianz, Kitabi Müqəddəs yəni əhdi ətiq, 1891
  • В. В. Радлов, Опыт словаря тюркских наречий, том первый, Санкт-Петербург, 1893
  • В. В. Радлов, Опыт словаря тюркских наречий, том второй, Санкт-Петербург, 1899
  • Mirzə Yahya bəy Haqverdi, Mükalimələr ərəbi, farsi, türki və rus, Sankt-Peterburq, 1900
  • Coğrafiyayi-töhfeyi nəsuhiyyə; Nəsuh Həsən; tərc. ed. Axund Hacı Məhəmməd Həsən Mövlazadə; Bakı, 1904
  • Abbasqulu Xan Sərtib, Rus, Fars, Türk lüğəti, mükaliməsi və əlifbası, Tehran, 1908
  • Sultan Məcid Qənizadə, Lüğət Rusi və Türki, Bakı, 1909
  • Q. R. Mirzəzadə, Ümumi coğrafiya, Bakı, 1916
  • Əli Ağa Şıxlinski, Ruscadan Türkcəyə qısa döyüş sözlüyü, Bakı, 1926
  • Coğrafiya; çev. Əsədulla Əbdürrəhimzadə, red. Sami Kamal, Bakı, 1928
  • Coğrafiya; çev. Əsədulla Əbdürrəhimzadə, Bakı, 1929
  • Coğrafiya, Avropa; çev. S. Məlikov, Bakı, 1929
  • Romanya (Rumıniya); Badulesku A., Bakı, 1930
  • Bütün dünya dövlətləri; Bakı, 1930
  • Kapitalist ölkələrinin coğrafiyası; Bakı, 1933
  • Г. М.-Р. Оразаев, Исторические сочинения Дагестана на тюркских языках, Махачкала, 2003
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Köhnə_Azərbaycan_ekzonimlərinin_siyahısı&oldid=7897027"